بررسی تطبیقی تاثیر مولفه‌های فرهنگی بر مناسبات قدرت در دوران سلجوقی و جمهوری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی،,واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

2 گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول) amini.aliakbar@yahoo.com

چکیده

درتاریخ فرهنگی ایران، اگر چه عصر سلجوقی یکی از نومایه‌ترین اعصار نیست، اما بدون تردید یکی ازسازنده‌ترین دوره هاست. سلجوقیان نه از راه قدرت محض، بلکه از راه بکارگیری روش‌ها و ابزارهای ایدئولوژیک و فرهنگی برای مدت‌های طولانی توانستند از قدرت خود حراست و نگهبانی کنند.آنان علاوه بر زور و دعاوی ایدئولوژیکی ازظرفیت مدارس تازه تاسیس نظامیه، تصّوف و مذهب اهل سنت نیز بهره بردند تا قدرت خود را تثبیت کنند.فرهنگ سلجوقی، هم در بُعد نظری و هم در بُعد سیاسی، پیش ازهر چیز به وسیله شبکه متغیر و ناپایدار مصالحه میان شبکه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، مذهبی وعرفانی برقرار و اثرگذار بود. در دوران جمهوری اسلامی نیز فرهنگ به تثبیت و تقویت قدرت کمک شایانی نمود. حوزه‌های علمیه، مساجد، بارگاه‌های امامان و امام زادگان، مناسک و مراسم مذهبی و ... درتثبیت، تقویت، بازتولید دانش وقدرت دردوران جمهوری اسلامی اثرگذار بوده اند. دراین مقاله تلاش شده است به کمک منابع کتابخانه‌ای و به روش تطبیقی تاثیر فرهنگ بر مناسبات قدرت در دوران سلجوقی و جمهوری اسلامی و همچنین تشابهات و تفاوت‌ها نشان داده شود.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان،یرواند(1389)،تاریخ ایران مدرن،تهران:نشرنی،چاپ پنجم.
آذرنوش،زهرا(1393)،«بررسی عملکرد سیاسی- مذهبی نظام الملک در جهت همراه کردن دین و دولت»،فصلنامه تاریخ پژوهی( مجله انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد)،پاییز 1393،شماره 60.
ابن خلدون، عبدالرحمن(1366)، مقدمه، ترجمه: محمد پروین گنابادی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
ابوعلی حسن بن علی طوسی نظام الملک(1390)،سیرالملوک یا سیاست نامه خواجه نظام الملک،تهران:جمهوری.
ابی سعید میهنی، محمدبن منوربن ابی سعیدبن ابی طاهر(1332)،اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، تهران:امیرکبیر.
اسمیت،فلیپ؛رایلی،الگزندر(1394)،نظریه فرهنگی،ترجمه:محسن ثلاثی،تهران،انتشارات علمی.
بابایی،عباس؛باصری،احمد؛مرادی،حجت اله(1396)، «بررسی راهبردهای ارتقاء قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر هیات‌های مذهبی»،مطالعات عملیات روانی،بهارو تابستان 1396،شماره46.
بشیریه،حسین(1379)،نظریه‌های فرهنگ در قرن بیستم،تهران،موسسه فرهنگی آینده پویان.
بشیریه،حسین(1388)،جامعه شناسی سیاسی؛نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران:نشرنی،چاپ هفدهم.
بشیریه،حسین(1392)،دیباچه‌ای برجامعه شناسی سیاسی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران،تهران:نگاه معاصر،چاپ ششم.
بویل.جی. آ.(1380)،تاریخ ایران، ترجمه محسن انوشه،تهران:امیرکبیر،چاپ چهارم.
پیرنیا، حسن واقبال آشتیانی،عباس(1393)،تاریخ تمدن ایران،تهران:آسو.
تدین، عطاالله(1388)،جلوه‌های تصوف و عرفان در ایران و جهان،تهران:انتشارات تهران: چاپ چهارم.
جلالی، مجید،(1386)،زندگی نامه خواجه عبدالله انصاری،تهران: شرکت توسعه کتاب خانه‌های ایران.
جعفریان، رسول(1371)،تاریخ تشیع در ایران(از آغاز تا قرن هفتم هجری)،تهران:بی جا، مرکز چاپ و نشرسازمان تبلیغات اسلامی.
جمالزاده،ناصر؛هراتی،محمدجواد؛هزاوه ای،سیدمرتضی(1392)،«قدرت نرم انقلاب اسلامی در مقابل تهدید نرم»،رهیافت انقلاب اسلامی،تابستان 1392،شماره23.
جمشیدنژاد، غلامرضا(1385)،با غزالی تا بهشت، تلخیص و بازنویسی المنقذ من الصلال و الموصل الی ذی العزة و الجلال اثر امام محمد غزالی،تهران: میراثبان.
دادورآلانق، مرتضی و الهامی،علی(1395)،«مدیریت ایدئولوژیک افکار عمومی در عصر سلجوقیان با تاکید بر مسئله مشروعیت»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی،سال هفتم، زمستان 1395،شماره 25.
دهشیری،محمدرضا(1393)،دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران،تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رجبی دوانی،محمدحسین؛طاهرآبادی،امین(1391)،«روحانیت شیعی و نقش سیاسی-اجتماعی آنان در جامعه ایران با تاکید برنقش مقام معظم رهبری در مدیریت تحولات پس از انتخابات سال 88»،پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، پاییز و زمستان 1391، شماره6.
رضایی، عبدالعظیم(1378)،گنجینه تاریخ ایران، غزنویان و سلجوقیان،تهران:انتشارات اطلس،جلد 11.
رضوی،کمال(1398)،دوراهی روحانیت؛جستارهایی درباره مرجعیت شیعه در ایران معاصر،اصفهان:آرما،چاپ سوم.
ریچارد جی،لین(1389)،ژان بودریار،ترجمه:مهرداد پارسا،تهران،رخ داد نو.
زرین کوب، عبدالحسین(1383)،تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن: ترجمه مجدالدین کیوانی،تهران:سخن.
ستارزاده، ملیحه(1389)،سلجوقیان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها،چاپ پنجم.
سیمبر،رضا(1396)،«انقلاب اسلامی و دیپلماسی فرهنگی:از نظریه تا عمل»،اندیشه سیاسی در اسلام، زمستان1396،شماره 14.
شاکری،احسان(1385)،«میشل فوکو و انقلاب اسلامی»،تاریخ معاصر ایران، بهار1385، شماره 37.
صالحی امیری،سیدرضا(1395)،مفاهیم ونظریه‌های فرهنگی،تهران،ققنوس،چاپ هفتم.
صفی، امید(1389)،سیاست/دانش در جهان اسلام: همسویی معرفت و ایدئولوژی دردوره سلجوقی،ترجمه: مجتبی فاضلی،تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
طباطبایی، جواد(1383)،زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کویر.
طباطبایی،جواد(1385)،درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران،تهران:کویر.
طباطبایی، جواد(1392)،خواجه نظام الملک طوسی:گفتار درتداوم فرهنگی ایران،تهران:مینوی خرد.
طباطبایی فر،محسن(1394)،جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم، تهران،نشرنی.
عالم عبدالرحمن(1388)،بنیادهای علم سیاست،تهران:نشرنی، چاپ بیستم.
عین القضاه، عبدالله بن محمد(1378)،شکوی الغریب(دفاعیات و گزیده حقایق عین القضاه همدانی)،ترجمه قاسم انصاری،تهران:انتشارات منوچهری.
غزالی، ابوحامد محمد(1363)،تهافت الفلاسفه،ترجمه:علی اصغر حلبی، تهران: زوار.
فوکو،میشل(1392)،ایرانی‌ها چه رویایی در سر دارند؟،ترجمه حسین معصومی همدانی،تهران،هرمس،چاپ ششم.
فیرحی، داود(1388)،قدرت،دانش و مشروعیت در اسلام(دوره میانه)،تهران:نشر نی،چاپ نهم.
قادری، حاتم(1380)،اندیشه سیاسی در اسلام و ایران،تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها،چاپ سوم.
قربی،سیدمحمدجواد،(1396)،«فرهنگ سیاسی و قدرت نرم در انقلاب اسلامی؛موردکاوی سند مولفه‌های هویت ملی ایرانیان»، مطالعات عملیات روانی،بهار و تابستان 1396، شماره46.
کائینی،محمدرضا(1392)،«کارکرد اماکن مذهبی مساجد و بقاع متبرکه در پدافند غیرعامل با رویکرد نقش مردم دردفاع»،وقف میراث جاویدان، بهار 1392، شماره81.
کسایی، نورالله(1358)،مدارس نظامیه و تاثیرات علمی و اجتماعی آن،تهران:انتشارات دانشگاه تهران.
کیانی،امران؛سمیعی اصفهانی،علیرضا(1396)،«بررسی نقش و کارکردهای نمادهای مناسکی در همبستگی ملی درجمهوری اسلامی ایران»،رهیافت انقلاب اسلامی،زمستان 1396، شماره41.
مرادی،سعید(1395)،« تاثیرات مثبت و منفی نظامیه ها»، مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام. دوره 1.زمستان 1395. شماره:4.
محمدی سیرت،حسین(1395)،«اربعین منسک اجتماعی در قواره‌ای تمدنی:ظرفیت‌ها و زیرسیستم‌های تمدنی»،مسجد و مهدویت،پاییز وزمستان 1395،شماره 2.
مستوفی، حمدالله بن ابی بکر(1378)،تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسن نوایی،تهران:انتشارات امیرکبیر،چاپ پنجم.
منصور،جهانگیر(1395)،قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: قانون اساسی مصوب 1358؛اصلاحات و تتمیم قانون اساسی مصوب 1368،تهران،چاپ صد وهجدهم.