جایگاه نخبه ‏گرایی در توسعه‏ سیاسی با نگاهی به دو گفتمان سازندگی و اصلاحات در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی - جامعه شناسی سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 گروه علوم سیاسی-جامعه شناسی سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.(نویسنده مسئول)

چکیده

چکیده
مقاله‏ حاضر به مطالعه و بررسی دو مقوله‏ی توسعه‏ی سیاسی و نخبه‏گرایی و روابط متقابل بین این دو از خلال تحلیل دو گفتمان رسمی در ایران پس از انقلاب، یعنی گفتمان دولت‏های پنجم و ششم (گفتمان سازندگی) و گفتمان دولت‏های هفتم و هشتم (گفتمان اصلاحات) می‏پردازد. سئوال اصلی این است: جایگاه توسعه در دو گفتمان مزبور چه بوده است و در این راستا، این دو گفتمان چه رویکردی به نخبه‏گرایی به مثابه یکی از مهم‌ترین مولفه‏های توسعه داشته‏اند؟ فرضیه‏ای که بر این مبنا مطرح می‏شود: شاخصه‏ی تاثیرگذار در گفتمان سازندگی، توسعه‏ی اقتصادی بوده و نتیجتاً به استفاده از نخبگان اقتصادی و تکنوکرات محدود شده است؛ در حالی که همین متغیر در گفتمان اصلاحات، دچار تحول عمده‏ای می‏شود. نتایج تحقیق نشان می‏دهد که طی گفتمان اصلاحات، توسعه‏ی سیاسی جای توسعه‏ی اقتصادی در گفتمان اول را گرفته و در زمینه‏ی نخبه‏گرایی نیز، اولویت به نخبگان سیاسی و فرهنگی داده می‏شود. روش تحقیق در مقاله‏ی حاضر، گردآوری مستندات تاریخی و اسناد موجود به شیوه‏ی کتابخانه‏ای و بعد از آن، تحلیل داده‏هاست.

کلیدواژه‌ها


آرون، ریمون (1377)، مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‏شناسی، ترجمه: ب. پرهام، تهران: علمی و فرهنگی.
2.اردکانی، محمد عابدی (1393)، «توسعه‏نیافتگی سیاسی از منظر فرهنگ سیاسی نخبگان در ایران (1384ـ1368)»، پژوهشنامه‏ علوم سیاسی، دوره 9، شماره 4.
3.باتامور، تام (1381)، نخبگان و جامعه، ترجمه: ع. طیب، تهران: شیرازه.
4.باقری دولت آبادی، علی و ابراهیمی، حسین (1395)، «توسعه‏محوری در دولت سازندگی و الزامات آن برای سیاست خارجی ایران»، نشریه دولت پژوهی، تابستان 1395، شماره 6، صص 134ـ174.
5.برزین، سعید (1378)، جناح بندی سیاسی در ایران، از دهه 1369 تا دوم خرداد 1376، تهران: مرکز.
6.بشیریه، حسین (1383)، آموزش دانش سیاسی، تهران: نگاه معاصر.
7.بشیریه، حسین (1376)، جامعه‏شناسی سیاسی: نقش نیروهای سیاسی در زندگی سیاسی، تهران: نی.
8.تاجیک، محمدرضا (1378)، فرامدرنیسم و تحلیل گفتمان، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
9.جلائی پور، حمیدرضا و فولادیان، مجید (1387)، «شرایط شکل‏گیری یا افول رهبری کاریزمائی؛ مطالعه‏ی موردی دوره‏ی خاتمی 1384ـ1376»، پژوهشنامه‏ی علوم سیاسی، سال سوم، شماره‏ی چهارم، پائیز.
10.جمشیدی، مهدی (1394)، «مطالعه‏ی آسیب‏شناسانه‏ی سیاست‏های دولت سازندگی»، نشریه پانزده خرداد، شماره 45، صص 68ـ43).
11.دال، رابرت (1397)، چندسالاری، مشارکت و مخالفت، ترجمه: ا. اسکافی، تهران: شیرازه.
12.دهقان، حوریه و سمیعی اصفهانی، علیرضا (1396)، «رویکرد دولت سازندگی به جهانی شدن اقتصاد و تاثیر آن بر رابطه‏ی دولت ـ بازار در دهه‏ی دوم انقلاب»، رهیافت‏های سیاسی و بین‏المللی، شماره 49، صص 67ـ40.
13.دوورژه، موریس (1358)، جامعه‏شناسی سیاسی، ترجمه: ا. قاضی، تهران: جاویدان.
14.رایسنر، آلبرت (1373)، «جهت‏گیری‏های جدید سیاست خارجی ایران در منطقه»، ترجمه: ا. لواسانی، دیدگاهها و تحلیلها، صص 146ـ115.
15.رفیع، حسین و قربی، محمدجواد (1390)، «جستارهایی در باب الیتیسم کلاسیک با تاکید بر آراء ویلفردو پارتو»، نشریه مطالعات روابط بین‏الملل،  بهار 1390، شماره 14، صص 218ـ185.
16.روشه، گی (1392)، تغییرات اجتماعی، ترجمه: م. وثوقی، تهران: نی.
17.سریع‏القلم، محمود (1381)، عقلانیت و آینده توسعه‏یافتگی ایران، تهران: مرکز.
18.صالحی، مختار (1393)، «دیپلماسی اقتصادی ایران در دوران سازندگی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال 9، شماره 3، صص 213ـ175.
19.طاهری، مازیار (1387)، «نخبه و نخبه‏گرایی»، نشریه رشد آموزش اجتماعی، تابستان 1387، شماره 39، صص 32ـ42.
20.عبدی، عباس (1378)، از لس آنجلس تا قزوین، تهران، حنانه.
21.فرقانی، محمد مهدی (1382)، «تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران از مشروطه تا خاتمی»، نشریه رسانه، تابستان 1382، شماره 54، صص 18ـ35. 
22.فوکو، میشل (1399)، نظم گفتار، ترجمه: ب. پرهام، تهران: آگاه.
23.کوزر، لوئیس آلفرد (1399)، زندگی و اندیشه‏ی بزرگان جامعه‏شناسی، تهران: علمی.
24.متقی، ابراهیم و پیری، داریوش (1396)، «الگوی رفتار نخبگان در دولت سید محمد خاتمی»، فصلنامه سیاست، دوره 47، شماره 2، تابستان 1396، صص 508ـ472.
25.مکدانل، دایان (1380)، مقدمه‏ای بر نظریه‏های گفتمان، ترجمه: ح. نوذری، تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
26.ملکی، بهنام (1383)، «نخبگان و توسعه»، نشریه اندیشه انقلاب اسلامی، پائیز و زمستان 1383، شماره 11 و 12، صص 146ـ156.
27.هاشمی، سید مجتبی (1391)، «توسعه سیاسی در ایران پس از انقلاب با توجه به نگاه.گفتمانی مردم‏سالاری دینی»، نشریه ره آورد سیاسی، پائیز و زمستان 1391، سال دهم، شماره 37 و 38، صص 23ـ46.
 
28.Dant, Tim (1991), Knowledge, Idelology and Discourse: A Sociological Perspective, London: Routledge.
29.Pareto, Vilfredo (1966), Political Elites, London: Pall Mall. 
30.Putnam, R. D. (1976) The Comparative Study of Political Elites. New Jersey: Prentice Hall.
31.Tawney, R. H. (1931), Equality, London: Allen & Unwin
32.Wootton, Graham (1971), Interest Groups, New Jersey: Prentice-Hall.
33.Van Dijk, Teun (1991), A Handbook of Qualitative Methodologies for Mass Communication Research, Routledge.