بررسی دولت نرم و توسعه نیافتگی ایران عصر ناصری در پرتو نظریه میردال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

2 گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. استاد راهنما و نویسنده مسئول

3 گروه روابط بین الملل، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

در این مقاله تلاش بر این است تا با بررسی دوران قاجار، به این سؤال اساسی پاسخ داده شود که توسعه نیافتگی ایران در دوران ناصرالدین شاه قاجار، چگونه با توجه به شاخص های دولت نرم از دیدگاه میردال قابل تبیین است؟ یافته ها حاکی از این است که جامعه ایران در عصر ناصرالدین شاه که مصادف با توسعه صنعتی در غرب بود، در حال مواجهه فزاینده با خارج و تحولات مذکور بوده و در عین حال در درون نیز، مشکلات فراوانی داشته است که از مهم ترین آنها می توان به فقدان انضباط اجتماعی، نقص وضع و اجرای قانون در کشور، عدم اطاعت گروه­های قدرتمند جامعه از جمله خاندان قاجار، اشراف زمیندار، خوانین و رؤسای قبایل و طبقه بازرگان از قوانین و مقررات و نیز فساد اداری فراگیر اشاره کرد که این امر باعث شد تا دولت در سال های 1227 تا 1275 ه.ش توانایی وضع قانون یکسان، کنترل اوضاع داخلی و به تمکین واداشتن گروه های قدرتمند برای اجرای قوانین و مقررات رسمی و نیز اقدام جدی در جهت رفع فساد اداری را نداشته باشد و لذا نتواند توسعه را در ایران مانند کشورهای غربی ایجاد کند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی-تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1383)، ایران بین دو انقلاب (از مشروطه تا انقلاب اسلامی)، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیرشانه چی، چاپ هشتم، تهران: مرکز.
آخوندزاده، میرزافتحعلی (1364)، مکتوبات، مقدمه و تصحیح و تجدیدنظر از م. صبحدل. بی جا: مرد امروز.
آدمیت، فریدون (1340)، فکر آزادی و نهضت مشروطه در ایران، تهران: سخن.
آدمیت، فریدون (1346)، اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی، تهران: طهوری.
آدمیت، فریدون (1356)، اندیشه ترقی و حکومت قانون سپهسالار، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران: دوره قاجاریه، تهران: زمینه.
اکبری، صادق و معیدفر، سعید (1384)،« مناسبات روستا- شهر و دلایل توسعه نیافتگی ایران در دوره قاجار»، فصلنامه علمی پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیایی ایران، سال سوم، شماره 6 و 7، صفحات 83- 95.
الگار، حامد (1355)، دین و دولت در ایران نقش علما در دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس.
انصاری، جمال (1385)، تاریخ فرهنگ ایران از آغاز تا پایان عصر پهلوی، تهران: سبحان نور.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1350)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، بامقدمه ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
ایزدی، علی محمد (1383)، چرا عقب مانده ایم؟، تهران: علم.
بشیریه، حسین (1387)، موانع توسعه سیاسی در ایران، چاپ ششم، تهران: غزال.
ترابی فارسانی، سهیلا (1384)، تجار، مشروطیت و دولت مدرن، تهران، نشر تاریخ ایران.
تمدن جهرمی،محمدحسین (1383)، رویارویی مکاتب اقتصادی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
جعفری، علی، دهقان نژاد، مرتضی و اللهیاری، فریدون (1395)، «اصلاح نظام اداری ایران در عصر قاجار با تأکید بر قانون استخدام کشوری»، فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س)، سال بیست و هشتم، شماره 29، پیاپی 119، صفحات 5- 38.
جمالزاده، محمدعلی (1345)، خلقیات ما ایرانیان، تهران: کتاب‌فروشی فروغی.
حسینی زاده، محمد علی (1391)، «از نهادگرایی تا گفتمان: درآمدی بر کاربرد نظریه های نهادگرایی در علوم سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال پانزدهم/ شماره 60:  83-109.
دروویل، گاسپار (1387)، سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محیی، تهران: گوتنبرگ.
دولت آبادی، یحیی (1363)، حیات یحیی، جلد اول، تهران: فردوسی.
راسخ، محمد و بخشی زاده، فاطمه (1392)،« پیش زمینه مفهوم قانون در عصر مشروطه از مالک الرقابی تا تنظیمات»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 83، صفحات 37-61.
رسول زاده اقدم، صمد و طاهری، علیرضا (1393)،«بررسی علل توسعه نیافتگی ایران در عصر قاجار»، مطالعات علوم اجتماعی ایران، دوره 11، شماره 40، صفحات 92-111.
رمضانی باصری، عباس و میرفردی، اصغر (1393)،«تبیین نهادگرایی و گرایش آن به توسعه»،اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره های 3 و 4، خرداد و تیر.
سایکس، سرپرسی (1335)، تاریخ ایران، ترجمه سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، جلد دوم. چاپ دوم، تهران: بی نا.
سرنا، کارلا (1362)، آدم ها و آیین ها در ایران، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: کتابفروشی زوار.
سریع القلم، محمود (1390)، اقتدارگرایی ایرانی در عصر قاجار، تهران: فروزان روز.
سمیعی اصفهانی، علیرضا (1385)،«جامعه قدرتمند، دولت ضعیف تبیین جامعه شناختی مناسبات دولت – جامعه در ایران عصر قاجار»، فصلنامه سیاست، دوره 38، شماره 3، صفحات 117- 143.
شمیم، علی اصغر (1387)،ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: بهزاد.
شهرام نیا، مسعود. اسکندری، مجید (1389)،«علل ناکامی نخبگان عصر قاجار در روند توسعه یافتگی ایران»، راهبرد، شماره 21، صفحات 312- 331.
ظل السلطان، مسعود میرزا (1325)، تاریخ سرگذشت مسعودی، تهران: بی نا.
عامری، حامد (1394)، تجدد و قانون گرایی؛ اندیشه میرزا یوسف خان مستشارالدوله به ضمیمه رساله یک کلمه، تهران: نگاه معاصر.
علمداری، کاظم (1384)، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟، تهران: توسعه.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصاد ایران: عصر قاجار 1215- 1332 ه.ق، ترجمه یعقوب آژند، چاپ سوم،تهران:انتشارات گسترده.
فرزانه پور، حسین و فیضی، سودابه (1397)،«تأثیر فرهنگ پاتریمونیالیستی بر توسعه فرهنگی دوره قاجاریه و پهلوی؛ گسست یا تداوم»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال دوازدهم، شماره 43، صفحات 137- 160.
فشاهی، محمدرضا (1360)، تکوین سرمایه داری در ایران (1796-1905)، تهران: گوتنبرگ.
فووریه، ]بی نام[ (1363)، سه سال در دربار ایران (از 1306 تا 1309 قمری)، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، چاپ دوم، تهران: علم.
کاتوزیان، محمد علی (همایون) (1372)،اق‍ت‍ص‍اد س‍ی‍اس‍ی‌ ای‍ران‌: از م‍ش‍روطی‍ت‌ ت‍ا پ‍ای‍ان‌ س‍ل‍س‍ل‍ه‌ پ‍ه‍ل‍وی‌، چاپ دوم، ترجمه  م‍ح‍م‍درض‍ا ن‍ف‍ی‍س‍ی‌ و ک‍ام‍ب‍ی‍ز ع‍زی‍زی‌، تهران: مرکز.
کاتوزیان، محمد علی (همایون) (1384)، دولت و جامعه در ایران، ترجمه حسن افشار، چاپ سوم، تهران: مرکز.
کرزن، جرج . ن (1362)، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید خراسانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کیوانی امینه، محمد (1385)،« آشنایی با مکتب نهادگرائی»،  فصلنامه اندیشه صادق، مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع)/ شماره 22: 91-119.
لفت ویچ، آدریان (1384)، سیاست و توسعه در جهان سوم، تهران: ابرار معاصر.
لمبتون، آن (1379)، نظریه دولت در ایران، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران: گیو.
مارش ، دیوید و استوکر، جری (1390)، روش و نظریه در علوم سیاسی ، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مستشارالدوله تبریزی، میرزایوسف خان (1386)، رساله موسوم به یک کلمه، به اهتمام علیرضا دولتشاهی، تهران: بال.
ملکم، سرجان (بی تا)، تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران: سعدی.
ملکم، سرجان (1389)، مجموعه آثار میرزا ملکم خان، گردآوری و مقدمه محمد محیط طباطبایی، برلین: گردون.
ملکم، سرجان (2535)، روزنامه قانون، تهران: کویر.
موثقی، احمد (1385)، نوسازی و اصلاحات در ایران، تهران: قومس.
میردال، گونار (1366)، درام آسیایی، ترجمه منوچهر امیری، تهران: چاپخانه سپهر.
 ناهیدی آذر، عبدالحسین (1389)، «تجار و دهقانان ایران در عصر مشروطه خواهی» در مجموعه مقالات، تهران: اختر.
هدایتی خمینی، عباس (1390)، زندگی سیاسی و اجتماعی علاءالدوله، تهران:  طهوری.
Cambell, J  (1997), Mechanism of evolutionary chang in economic governance, London:Edvard Elgar.
Hico,Kerkmeester (1999) ,”Institutional Methodology: General”, Eacyclopedia, Low and Economic,pp: 383- 395.
Guy, Peter. B (1999), Institutional Theory in Political Science,London and New York Continum.
Lowndes ,Viven ( 2002), Institutionalism ,” in David Marsh and Gerry Stoker”. Theory and Method in Political Science, second edition, palagrave: Macmillan.
Myrdal,Gunnar (1968) ,Asiun Drama: An Inquiry In to the poverty of Nations, New York: Pan theon.
Myrdal,Gunnar (1970),”The Soft State in under developed countries”, in. p. Strecten (ed) an fashion able Economics: Essays in Honour of Lord Balogh (London, Weiden feld and Nicolson),pp:22-37.
North, Douglassc (1994) ,”Economic Performance Through Time”, The American Economic Review, vol.84. No.3.