بررسی انتقادی سیاست‏ قومی حکومت‏های پهلوی اول و دوم (1357- 1304)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران

2 استادیار و عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکز دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ،ایران (نویسنده مسئول)

3 گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، داشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران

چکیده

هدف مقاله حاضر، بررسی انتقادی سیاست قومی حکومت‏های پهلوی اول و دوم است. سؤال اصلی تحقیق این است که حکومت‏های پهلوی اول و دوم چه رویکردی نسبت به اقوام داشتند و در این راستا چه سیاستی را دنبال می‏کردند؟ فرضیه اصلی تحقیق این است که رضاشاه و محمدرضا شاه، با توسل به دیدگاه وحدت ملی، رویکردهای آمرانه، تبعیض‏آمیز، محدودکننده و سرکوبگرانه مختلفی نسبت به اقوام اتخاذ نمودند. نتایج تحقیق نشان می‎دهد که این دو، وحدت ملی را مقدمه یکپارچگی سیاسی کشور و راهکاری برای کاهش تعارضات قومی و آشوب‌های محلی می‌دانستند. لذا برای تحقق آن، به سیاست همانندسازی رو آوردند و کوشیدند تا تفاوت‌های موجود در شیوه زندگی، زبان، پوشش و غیره را از بین ببرند. اما این سیاست قومی و روش‏های تحمیلی اجرای آن، نتایج معکوس به بار آورده و در نهایت زمینه را برای افزایش تمایلات قومی فراهم ساخت. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر گردآوری اسناد و منابع به شیوه کتابخانه‏ای و سپس تجزیه و تحلیل داده‏ها و اطلاعاتِ به دست آمده است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، حمید (1378). قومیت و قوم گرایی در ایران؛ از افسانه تا واقعیت، تهران: نشر نی.
اسمیت، آنتونی. دی (1383). ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، مترجم: منصور انصاری، تهران: موسسه مطالعات ملی.
اکبری، محمدعلی (1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصرقاجاریه و پهلوی اول)، تهران: علمی و فرهنگی.
امیراحمدی، احمد (1373). اسناد نخستین سپهبد ایران احمد میراحمدی. به کوشش سیروس سعدوندیان. تهران: مطالعات تاریخ معاصر ایران.
آبراهامیان، یرواند (1376). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1399). تاریخ ایران مدرن، ترجمه: محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
پوربختیار، غفار (1386). «رضاشاه و طرح اسکان اجباری عشایر بختیاری (پژوهشی مبتنی بر اسناد)»، مسکویه، شماره 8، صص 33ـ56.
تاجیک، محمدرضا (1384). «انسان مدرن و معمای هویت»، فصلنامه مطالعات ملی، سال 6، شماره 1، صص 28-10.
جهانبانی، امان الله (1328). سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن، تهران: چاپ ارتش.
جهانگیرزاده، جواد. (1390). بازخوانی و واکاوی سیاست قومی در جمهوری اسلامی ایران و مقایسه آن با دوره پهلوی دوم. رساله دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکده علوم اجتماعی.
دیلمی معزی، امین (1386). «هویت‏سازی ملی در دوران پهلوی اول»، زمانه، اردیبهشت 1386، شماره 56، صص 84ـ81.
شالچی، وحید؛ جنادله، علی؛ عالی‏زاد، اسماعیل؛ زالی‏زاده، مسعود (1401). «هویت قومی در بستر تحولات مدرن و سیاست‏های دوره پهلوی در شهر اهواز»، نشریه مطالعات علمی، تابستان 1401، شماره 90، صص 94ـ57.
صالحی امیری، سیدرضا (1385). مدیریت منازعات قومی در ایران: نقد و بررسی الگوهای موجود و ارائه الگوهای مطلوب، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
قاسمی، علی‏اصغر و ابراهیم‏آبادی، غلامرضا (1390). «نسبت هویت ملی و وحدت ملی در ایران»، نشریه راهبرد، تابستان 1390، شماره 59، صص 138ـ107.
قربان‏پور، خدابخش؛ جعفری، علی اکبر؛ اللهیاری، فریدون (1397). «چالش دولت مدرن رضاشاه با ایلات و عشایر؛ مانع توسعه‏یافتگی سیاسی»، تاریخ اسلام و ایران، زمستان 1397، شماره 40، صص 125ـ102.
قوام، سیدعبدالعلی (1392). روابط بین الملل: نظریه­ها و رویکردها، تهران: سمت.
علیشیری، بهروز (1373). مدل نوسازی ایران در عصر رضاخان، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
کاتم، ریچارد (1365). ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: نشر کویر
کاتوزیان، محمدعلی­همایون (1397). ایرانیان: دوران باستان تا دوره‏ی معاصر، ترجمه: حسین شهیدی، تهران: مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1372). مصدق و نبرد قدرت. ترجمه احمد تدین. تهران. موسسه خدمات فرهنگی رسا
-کرمی، جهانگیر (1384). تحولات سیاست خارجی روسیه: هویت دولت و مساله غرب، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
کریمی، علی (1388). مدیریت سیاسی در جوامع چند فرهنگی. تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
محمدزاده، حسین و خانی، سعید (1397)، «زمینه‏های تاریخی و اجتماعی موثر بر شکاف قومی در ایران»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره دوازدهم، 3.
مرشدی­زاد، علی (1379). «نخبگان آذری ایران و هویت ملی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 1، شماره 4.
ملایی، اعظم و ازغندی، علیرضا (1390). «دولت ـ ملت‏سازی ایرانی: تداوم تاریخی یا تغییرات سیاسی؟»، نشریه علوم سیاسی دانشگاه آزاد کرج، تابستان 1390، شماره 15، صص 168ـ137.
نادرپور، بابک (1380). «خرده فرهنگ­ها، دولت مدرن پهلوی و توسعه یافتگی سیاسی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم، شماره 9.
نوذرپور، علی (1370). «بررسی سازمان قدرت جامعه عشایری عرب استان خوزستان»، مجله رشد، سال دوم، شماره 4.
 
منابع انگلیسی:
Burchill. S & Linklater. A. (1996). Theories of International Relations, London: Macmillan Press LTD.
Delanty, Gerard (1997), Social Science: Beyond Constructivism and Realism, Buckingham: Open University Press.
Katouzian, H. (1996), “Problems of political development in Iran: democracy, dictatorship or arbitrary government”, British Journal of Middle east studies, v.20.
Onuf, Nicholas (1989), World of Our Making, Cambridg: University of South Carolina Press.
Wendt, A. (1994) “Collective identity formation and the international state”, American Political Science Review, 88(2), pp.384-396.