جایگاه حق و تکلیف در مشارکت سیاسی؛ مطالعه تطبیقی حقوق اساسی ج.ا.ایران و منشور جهانی حقوق بشر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده علوم انسانی و حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران، نویسنده مسؤول

3 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

چکیده

مشارکت سیاسی دارای جنبه­های مختلفی است که از جمله می­توان به وجود حق و تکلیف به عنوان مؤلفه­های مرتبط با آن اشاره نمود. با این حال، مکاتب حقوق بشری هر کدام نسبت به مسأله حق و تکلیف دیدگاه­های مختلفی دارند. بنابراین سؤال مقاله حاضر این است: حق و تکلیف چه جایگاهی در حقوق اساسی ج.ا. ایران و منشور جهانی حقوق بشر دارند؟ فرضیه این است: ابتنای حقوق اسلامی ج.ا.ایران بر کرامت ذاتی انسان و مسؤولیت­پذیری وی، باعث توأمانی حق و تکلیف در مسأله مشارکت سیاسی شده است. اما تکیه منشور جهانی حقوق بشر بر حق­مندی انسان، مسؤولیت و تکالیف انسان را نادیده می­گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می­دهند که مشارکت سیاسی در ج. ا. ایران بر مبنای توأمانی حق و تکلیف بنا شده است. بر این اساس، رابطه بین حق و تکلیف رابطه­ای دو طرفی است و نمی­توان این دو را از یکدیگر جدا نمود، بلکه تکلیف همواره به حق تعلق می­گیرد و تکلیف غیر حق معنا ندارد. اما حق و تکلیف در حقوق بشر جهانی به صورت توأمانی دیده نمی­شود و حق­مندی انسان و اتخاذ رویکردی سلبی است که مقوله مشارکت سیاسی را نادیده می­گیرد. در مقاله حاضر از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است که با مشخص نمودن محورهای مقایسه، نوعی نگرش تطبیقی نیز در پیش گرفته می­شود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
انصاری، مرتضی (1415)، المکاسب المحرمه، جلد سوم، چاپ اول، تهران، نشر کنگره.
جاوید، ابراهیمی، محمدجواد، محمود (1392)، تکالیف شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجله دانش حقوق عمومی، شماره 4، سال دوم.
جعفری تبریزی، محمد تقی (1370)، حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران: دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386)، ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش.
جعفری، محمدتقی(1380)، نظام جهانی حقوق بشر، دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران.
جوادی آملی، عبدالله (1385)، حق و تکلیف در اسلام، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، فلسفه حقوق بشر، تهران: انتشارات اسراء.
درخشه، جلال، نصرت پناه، فخاری، مرتضی (1391)، بررسی جهان‌شمولی اعلامیه جهانی حقوق بشر از منظر نقد مبانی اومانیستی آن، جستارهای سیاسی معاصر، سال سوم، شماره دوم، صص 90-61.
ذاکریان، مهدی (1395) جهان‌شمولی حقوق بشر در نظام نوین بین‌المللی، فصلنامه دین و ارتباطات، 8، 110-95.
شیخ شعاعی، عباس (1380)، "تناسب حق و تکلیف در مرد و زن، مجله حورا، شماره10. صص 100-117.
عرب، مهین (1376)، سیری در مبانی فکری-فلسفی تمدن و فرهنگ غرب، نشریه ندای صادق، سال دوم، شماره 6.
علیخانی، علی اکبر (1385)، کرامت انسانی و خشونت در اسلام، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره 3. صص 199-122.
کاتوزیان، ناصر (1374)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در حقوق خصوصی ایران، تهران: انتشارات بهمن شیر.
کاتوزیان، ناصر (1377)، مبانی حقوق عمومی، تهران: نشر دادگستر.
متقی، افشین (1393)، خاستگاه آراء در نهمین دوره انتخابات مجلس در شهرستان کازرون بر پایه دیدگاه­های اینگلهارت، پییا نوریس و مکتب شیکاگو، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 20، شماره 57، صص 254-237.
مصباح یزدی، محمّدتقى (1377)، حقوق و سیاست در قرآن، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى
مصباح یزدی، محمدتقی (1383)، کاوش­ها و چالش­ها، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1388)، نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مکارم شیرازی، ناصر (1369)، تفسیر نمونه، تهران: نشر دارالکتب الاسلامیه.
منتظری ،حسینعلی (1383)، رساله حقوق، چاپ چهارم، تهران، نشر سرایی.
موسوی خمینی، روح­الله (1368)، ولایت فقیه، تهران: انتشارات طه.
هکی، فرشید (1389)، گفتمان حقوق بشر برای همه، تهران: انتشارات شهر دانش.