بررسی مفهوم جامعه مدنی در منظومه فکری دولت اصلاحات ( 1376-1384) بر اساس نظریه موریس باربیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

2 استادیارگروه علوم سیاسی،واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی،اهواز، ایران،(نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه علوم سیاسی،واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی،اهواز،ایران

4 استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل،واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی،اهواز، ایران

چکیده

مفهوم جامعه مدنی به عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه­های توسعه سیاسی مطرح است. در ادبیات جامعه­شناسی سیاسی و علم سیاست ظهور عینی و موثر این مفهوم را نشانه­ توسعه سیاسی و به تعبیر موریس باربیه مدرنیته­ سیاسی می­دانند. موریس باربیه مدرنیته سیاسی را جدایی جامعه (جامعه مدنی) از دولت و فرد از شهروند تعریف می­کند و با ویژگی­هایی که برای آن برمی­شمارد، بروز آن را در جوامع غیرغربی به ویژه کشورهای جهان اسلام و ایران بعید و دور از ذهن می­داند. بر پایه­ همین روایت باربیه و با بهره­گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با گردآوری اطلاعات از طریق روش اسنادی و کتابخانه­ای، مفهوم جامعه مدنی در ایران به ویژه در مقطع تاریخی دولت­های هفتم و هشتم موسوم به دولت اصلاحات مورد بررسی قرار گرفت.  سئوال اصلی مقاله حاضر عبارت است از:  در برنامه­ و اهداف دولت­های هفتم و هشتم مفهوم «جامعه مدنی» از چه جایگاهی برخوردار بوده است؟». نتیجه­ مقاله در پاسخ به سئوال اصلی به این ترتیب است : جامعه مدنی به عنوان مهم‌ترین شاخص توسعه سیاسی، از جایگاه محوری و تعیین­کننده­ای در برنامه‌ها و اهداف دولت‌های هفتم و هشتم برخوردار بوده است. به طوری که می­توان گفت اساساً هدف توسعه سیاسی در دولت‌های هفتم و هشتم، توسعه جامعه مدنی در برابر دولت و حاکمیت به مثابه نهادی مستقل و تاثیرگذار بوده است و باعث ظهور تئوریک و عملی این مفهوم در سطح جامعه گردید.  

کلیدواژه‌ها


اداره کل سیاسی وزارت کشور.(1379)،شناسنامه تشکل ها و احزاب سیاسی جمهوری اسلامی ایران، ج2، تهران: انتشارات کمیل ،چاپ اول
افتخاری،اصغر.(1377)،«قدرت سیاسی، حوزه عمومی وجمهوری اسلامی». فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره یک، شماره 2، صص68-31.
افتخاری،اصغر.(1384)،«نشانگان امنیت در سیاست خارجی خاتمی». سیاست خارجی، سال نوزدهم، شماره 73، صص 1-33.
آقاجری، هاشم.(1379).«جامعه مدنی عوامل و موانع شکل­گیری آن»، از کتاب نسبت دین و جامعه مدنی ، چاپ دوم. تهران :موسسه نشر و تحقیقات ذکر.
آقارضایی،نادیا؛ محسنی،علی؛ الهی منش،محمدحسن (1397). «جایگاه جامعه مدنی و کنشگران غیردولتی در سیاست­گذاری عمومی ایران (مطالعه موردی دولت­های هفتم و هشتم)»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال دوازدهم، شماره 44، صص 156-139.
باربیه،موریس.(1392)، مدرنیته سیاسی،ترجمه:عبدالوهاب احمدی،چاپ سوم، تهران: نشر آگاه.
بشیریه،حسین،(1376)،«جامعه مدنی، قدرت، ایدئولوژی:موانع تحقق جامعه مدنی در ایران»، از کتاب تحقق جامعه مدنی در انقلاب اسلامی ایران(مجموعه مقالات)،تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی
بشیریه،حسین،(1382)، عقل در سیاست: سی­وپنج گفتار در فلسفه، جامعه­شناسی و توسعه سیاست، تهران : نگاه معاصر.
پدرام،مسعود،(1381)،«ما ایرانیان؛نسبت ملیت و مذهب در وضعیت مدرن،گفتگوی مطبوعاتی»، آفتاب،  شماره8 .
حاضری،علی­محمد،ابراهیم، ایران­نژاد و مصطفی مهرآیین،(1390)،«گفتمان اصلاح طلبی اسلامی در ایران پس از انقلاب»،فصلنامه جامعه شناسی تاریخی، دوره 3، شماره 1، صص152-109.
حسینی­زاده،سیدمحمدعلی،(1386)،«گفتمان­های حاکم بر دولت های بعد از انقلاب در جمهوری اسلامی ایران»،مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینی­زاده،سیدمحمدعلی(1390)،اسلام سیاسی در ایران، چاپ سوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
خاتمی،سیدمحمد(1379)،«جامعه مدنی از نگاه اسلام»،از کتاب:نسبت دین و جامعه مدنی ، نشر و تحقیقات ذکر، چاپ دوم.
خاتمی،سیدمحمد،(1380)، از دنیای شهر تا شهر دنیا،تهران: نشر نی
خاتمی،سیدمحمد،(1377)،به نقل از حسینی زاده،سید محمدعلی،اسلام سیاسی در ایران،قم:انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(16 آذر 1377)،سخنرانی به مناسبت روز دانشجودر دانشگاه
خاتمی،سیدمحمد،(16مهر1376)، سخنرانی در دیدار با مدیران صنایع و فارغ التحصیلان سازمان مدیریت صنعتی کشور
خاتمی،سیدمحمد،(17بهمن 1375)،به نقل از حسینی زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران ،قم:انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(18آذر1377)،به نقل از حسینی زاده،سید محمد علی،اسلام سیاسی در ایران، قم : انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(2خرداد 1377)،به نقل از حسینی زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(2خرداد1377)،به نقل از حسینی زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران ،قم : انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(22بهمن1376)،به نقل از حسینی زاده سید محمد علی،اسلام سیاسی در ایران ، قم : انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(28اردیبهشت 1377)،سخنرانی در سمینار ائمه جمعه و جماعت کشور
خاتمی،سیدمحمد،(2خرداد1377)،سخنرانی در مراسم بزرگداشت دوم خرداد
خاتمی،سیدمحمد،(30آبان1377)به نقل از حسینی­زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(4شهریور1377)،به نقل از حسینی زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(4آذر1377)،به نقل از حسینی­زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(7 آذر 1377)، به نقل از حسینی زاده،سید محمد علی،اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید (1390).
خاتمی،سیدمحمد،(7 شهریور 1377)،به نقل از حسینی زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران،قم :انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(8 آذر 1377)،به نقل از حسینی زاده،سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید(1390).
خاتمی،سیدمحمد،(9آذر1377)،به نقل از حسینی­زاده سیدمحمدعلی،اسلام سیاسی در ایران، فم: انتشارات دانشگاه مفید(1390).
زارع،ابراهیم؛حقیقت،حمیدرضا؛ جرفی،عبدالامیر(1398). «نقش سازه مفهومی لیبرالیسم در صورتبندی گفتمان اصلاحات در ایران؛ رویکردی انتقادی»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال سیزدهم، شماره 48، صص 131-150.
قوه قضاییه،(1380)،روزنامه جمهوری اسلامی ،شماره16462
کدیور،محسن،(1377)،«جامعه مدنی و ایران امروز»،مجموعه مقالات،تهران :نقش و نگار
مجتهدشبستری،محمد،(1381)،«جامعه مدنی و دو گونه فهم از کتاب و سنت»،در کتاب نقدی بر قرائت رسمی از دین،تهران:طرح نو
محمدزاده،علی،(1382)،«تناقض های موجوددر گفتمان جامعه مدنی در جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر دوم خرداد1376 »،پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تهران.
مرکز آمار ایرانhttp://amar.sci.org.ir  ،تحولات اقتصادی،اجتماعی کشوراز نکاه آمار
مرکز آمار ایرانhttp://amar.sci.org.ir  ،سالنامه آماری1386،1376،1374،1372،1370
هانتینگتون،ساموئل،(1370)،«سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی»،ترجمه:محسن ثلاثی، تهران: نشرعلم
هابرماس،یورگن(1392). دگرگونی در ساختار عمومی، ترجمه جمال محمدی، تهران: نشر افکار
همپتن،جین،(1385)،فلسفه سیاسی،ترجمه:خشایار دیهیمی ،تهران:طرح نو،چاپ دوم
 
منابع لاتین
Seibel, W. (2022). Successful Failure: Functions and Dysfunctions of Civil Society Organizations. In: Hoelscher, M., List, R.A., Ruser, A., Toepler, S. (eds) Civil Society: Concepts, Challenges, Contexts. Nonprofit and Civil Society Studies. Springer, Cham.