جایگاه ولی فقیه در تبیین راهبردهای کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه حقوق عمومی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز ، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز ، ایران، نویسنده مسئول

3 استادیار گروه حقوق عمومی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز ، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه ولی فقیه در تبیین راهبردهای کلان سیاست خارجی ج.ا. ایران است. آنچه در این میان حائز اهمیت است اینکه جایگاه ولی فقیه در حوزه سیاست خارجی با استناد به قانون اساسی و یا ورای آن است؟ فرضیه مقاله این است: نهاد ولایت فقیه و منصب رهبری وظیفه تبیین و تعیین سیاستگذاری کلان در حوزه سیاست خارجی را بر عهده دارد و این وظایف به دلیل «نقش» این نهاد بر مبنای اصول قانون اساسی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که سایر نهادها از جمله وزارت خارجه نقش اجرایی دارد. با توجه به اینکه جنبه­های تعیین کننده، تبیین و کلان­نگر در حیطه اختیارات ولی فقیه هستند و این جایگاه در قانون اساسی نیز بیان شده است، نهادهایی مانند وزارت امور خارجه، مجری سیاستگذاری هستند که حتی توسط مقام رهبری، مجلس، قوه مجریه و سایر نهادهای تصمیم­ساز در حوزه سیاست خارجی نیز مورد نظارت واقع می­شوند. به عبارت دیگر، وزارت خارجه تصمیم گیرنده و تصمیم‌ساز نبوده و مجری تصمیمات منبعث از قانون اساسی است. از این منظر، هر یک از نهادهای ذکر شده دارای جایگاه و مقام خود هستند و نمی­توان میان اجرا و تبیین راهبردهای کلان سیاست خارجی قائل به همسانی شد. روش مقاله توصیفی_تحلیلی و چارچوب نظری نیز نظریه پیوستگی جیمز روزنا است.

کلیدواژه‌ها


ازغندی، علیرضا (1383)، روابط خارجی ایران، تهران: نشر قومس.
اسماعیلی، محسن و طحان نظیف، هادی (1387)، تحلیل ماهیت نهاد سیاست­های کلی نظام در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، پژوهش­نامه حقوق اسلامی، 127-93.
اکرمی­نیا، محمد (1392)، راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دستیابی به اهداف چشم انداز 1404، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال شانزدهم، شماره دوم، صص 64-34.
آذری قمی، احمد (1372)، ولایت فقیه از دیدگاه فقهای اسلام، قم، مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم.
پورسعید، فرزاد (1387)، ساختار و روند تصمیم­گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: تحلیل متون آموزشی و پژوهشی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال یازدهم، شماره دوم، شماره مسلسل 40، صص 350-314.
جوادی آملی، عبد الله (1375)، ولایت فقیه و رهبری در اسلام،  تهران: انشارات مرکز فرهنگی رجاء.
جهان­بین، فرزاد، پرتو، فتح­الله (1391)، راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال جنبش بیداری اسلامی، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، دوره 1، شماره 3، صص 143-117.
حاتمی­راد، علی (1385)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از نگاه مقام معظم رهبری، مجله حصون، شماره 85.
خامنه­ای، سید علی (1392)، راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه انقلاب اسلامی.
خمینی، روح الله (1367)، ولایت فقیه و حکومت اسلامی، تهران: انتشارات نشر ارشاد و فرهنگ اسلامی.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال، مرتضوی شریف، علی (1396)، الگوی تصمیم­گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در اندیشه آیت­الله خامنه­ای، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال یازدهم، شماره 38، صص 130-113.
سلیمانی، غلامعلی، دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1393)، ابعاد معنایی و نهادی تصمیم­گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، دوفصلنامه سیاست نظری، سال شانزدهم، صص 100-71.
 فاضلی، حبیب­الله (1391)، استقلال قوا و سیاست خارجی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه بررسی­های حقوق عمومی، سال اول، شماره اول، صص 46-23.
فریدون، حسن، قوام، عبدالعلی (1397)، عوامل مؤثر بر گفتمان اعتدال در سیاستگذاری عمومی؛ مطالعه موردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر پیش نظریه جیمز روزنا، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره4، شماره اول، صص 196-177.
قوام، عبدالعلی (1396)، کاربرد نظریه­های روابط بین­الملل، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
کاتوزیان، ناصر (1377)، مبانی حقوق عمومی، تهران: نشر دادگستر.
کرمی، علی، اقارب پرست، محمدرضا، شفیعی سروستانی، اسماعیل (1401)، خودیاری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه موردی گروههای مقاومت اسلامی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال شانزدهم، شماره 60، صص 64-45.
کمالان، سید مهدی (1368)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر کمالان.
 محمدی، منوچهر (1377)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ اصول و مسائل، تهران: نشر دادگستر.
معرفت، محمد هادی (1376)، ولایت فقیه، قم: انتشارات التمهید.
موسوی، سید حمید، ذوالقدر، مالک، پرتوی، اصغر (1401)، بررسی نقش بازیگران سیاست خارجی در دوره پهلوی دوم (براساس مدل جیمز روزنا)، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال بیست و سوم، شماره 90، صص 146-125.
واعظی دهنوی، عباس (1391)، مبانی سیاست خارجی در اندیشه مقام معظم رهبری، جستارهای سیاسی معاصر، سال سوم، شماره 1 (پیاپی 5)، 169-141.
هاشمی، سید محمد (1380)، «گفتگو با عمید زنجانی، سید محمد هاشمی، و مهرپور، فصلنامه حکومت اسلامی، سال ششم، شماره ی سوم پاییز 1380.
منابع انگلیسی:
Rosenau, James (1971), The Adaption of National Societies: A Theory of Political Behaviour and its Transformation, NewYork: McCaleb-Seiler
Rosenau, James. N. (1996), “Powerful Tendencies, Startling Discrepancies and Elusive Dynamic, The Challenge of Studying World Politics in a Turbulent Era”, Australian Journal of International Affairs, 50 (1), 23-30
 سایت:
 بیانات رهبری در دیدار با وزیر امور خارجه و سفرای جمهوری اسلامی، 1/8/1394؛ قابل بازیابی در سایت به نشانی: https://www.leader.ir/fa/content/13826
پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 21/6/1401؛ در سایت: www.leader.ir و Farsi.Khamenei.ir