سازه مفهومیِ «غرب» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (1357-1368)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده مطالعات منطقه ای، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

چگونگی ساخته شدن «غرب»، نقشی کلیدی در تکوین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد. اصولاً شکل‌گیری جمهوری اسلامی نه تنها حرکتی در مقابل استبداد داخلی بلکه تلاشی برای بازتعریف جایگاه ایران در مناسبات بین‌المللی بود. هدف مقاله بررسی دیدگاه‌های مختلف درباره غرب و نتایج مفهومی آن در دهه اول حیات جمهوری اسلامی ایران است. سؤال مقاله این است که «غرب» در گفتار‌های رسمی جمهوری اسلامی ایران در قالب چه مقولات، مفاهیم، واژگان و صفاتی مفهوم‌بندی شده است؟ استعاره و اسناد از جمله مهم‌ترین ابزارهای زبانی برای توصیف سازه‌های هویتی‌اند. در این مقاله از دو روش تحلیل استعاری و تحلیل اسنادی برای بررسی انگاره‌های مختلف درباره «غرب» در گفتارهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی استفاده شده است. به این منظور، ابتدا چارچوب مفهومی و روش‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این بخش به تحلیل گفتمان به عنوان چارچوب مفهومی مقاله و روش‌های تحلیل استعاری و اسنادی به عنوان ابزارهای تحلیلی مقاله اشاره شده است. سپس در دو بخشِ تحلیل استعاری و اِسنادی به بررسی سازه «غرب» در گفتارهای سیاست خارجی ایران در دهه اول انقلاب می‌‌پردازیم. نهایتاً بررسی نویسنده نشان می‌‌دهد که ساخت مفهومی «غرب» در گفتارهای رسمی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دهه اول، بر اساس چهار حوزه استعاری بدن/ پزشکی، جانداران غیرانسانی، مهندسی و جرم‌‌شناسی و سه الگوی کلّی اِسنادی یعنی غربِ قابل یادگیری، غربِ فاسد و غربِ غارتگر قابل تحلیل است.

کلیدواژه‌ها


 ازغندی، علیرضا (1384) «پوزیتیویسم شناخت مسلط بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران». پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره اول، شماره 1.
باغبانی, صفرعلی (1380) غرب از دیدگاه امام خمینی, مشهد. دانشگاه فردوسی مشهد.
بنی صدر، ابوالحسن (1358) سخنرانی رئیس جمهور در اجتماع مردم، روزنامه اطلاعات 17 بهمن 1358 : 5
جمشیدی, محمد حسین (1393): امام خمینی و نظام فرهنگی و ارزشی غرب. در فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام 1 (1).
جمشیدی, محمدحسین (1383): غرب و مبانی فکری آن در اندیشه امام خمینی (س). پژوهشنامه متین 3 (6) صص 15-42.
خاتمی، محمد (1379) انسان، ملتقای مشرق جان و مغرب عقل. تهران: وزارت امور خارجه.
خالقی, علی (1378) مسأله چگونگی برخورد با غرب در گفتمان سیاسی امام خمینی. دانشکده اقتصادی و سیاسی, تهران. دانشگاه شهید بهشتی.
خامنه ای، سید علی (1365) خطبه‌های نمازجمعه تهران رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای مورخ: جمعه 14/09/1365، قابل دسترس در http://www.iranseda.ir/FullGanjine
خمینی، روح‌الله (1378) صحیفه امام: بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها. 21 جلد. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1384) تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: روزنامه ایران.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1387) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.
رجایی (1359) سخنرانی در جمع مردم، روزنامه اطلاعات 8 بهمن 1359 ص 5.
رهدار, احمد (1384) کلیاتی درباره غرب شناسی علمای شیعه با تکیه بر تحولات تاریخ معاصر ایران. رواق اندیشه 8 (5) صص 36-59.
رهدار, احمد (1384): امام خمینی و نقد غرب. رواق اندیشه 1 (5) صص 48-69
سجادپور، سید محمدکاظم (1384) چند گفتار برای سیاست خارجی ایران در نظریه و عمل، تهران: وزارت خارجه.
سراجی کرمانی, مسعود (1392): ماهیت غرب از دیدگاه امام خمینی (ره) و تأثیر آن بر سیره و رفتار سیاسی ایشان. کارشناسی ارشد, تهران. پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
سیفی نهاوندی, فهیمه (1377): غرب و غرب زدگی از دیدگاه امام خمینی. دانشکده علوم اجتماعی, تهران. دانشگاه تهران.
مهدی‌پور, آسیه و علیرضا آقاحسینی. (1391) گفتمان امام خمینی - س - و شالوده شکنی گفتمان غرب گرا. پژوهشنامه متین 1 (14): 117–140.
میلیکن، جنیفر (1385) «مطالعه گفتمان در روابط بین‌الملل: نقد پژوهش و روش»، ترجمه حمیرا مشیرزاده، پژوهش حقوق و سیاست، سال هشتم، شماره 21، پاییز و زمستان.
ولایتی، علی اکبر (1373) [1361] دیدگاه‌های جهانی جمهوری اسلامی ایران : مجموعه سخنرانی‌های وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‌المللی. تهران: وزارت امور خارجه.
ولی‌پور زرومی، سیدحسین (1383) گفتمان‌های امنیت ملّی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نی.
یزدی، ابراهیم (1383) [1358] دکترین امنیت ملی. تهران: سرایی.
 
Bukh, Alexander (2009) “identity, foreign policy and the ‘other’: japan’s ‘russia’”, European Journal of International Relations, Vol, 15, No. 2: pp. 319-345.
Castano, Emanuele et. al. (2003) “the perception of the other in International Relations: evidence for polarizing effect of entitativity”. Political Psychology. Vol. 24, No. 3.
Diez, Thomas  (2004) “Europe’s Others and the Return of Geopolitics”. Cambridge Review of International Affair. Volume 17, Number 2, July
Doty, Roxanne Lynn (1993) “foreign policy as social construction: a post-positivist analysis of U.S. counterinsurgency policy on the Philippines”. International Studies Quarterly. Vol. 37, No. 3 pp. 297-32.
Drulák, Petr (2006) “Motion, Container and Equilibrium: Metaphors in the Discourse about European Integration”. European Journal of International Relations, Vol. 12, No. 4, pp. 499-531.
Duncombe, Constance (2011) “foreign policy and the politics of representation: The West and its others”. Global Change, Peace and Security. V. 23, Issue. 1, pp. 31-46.
Guillaume, Xavier (2011) International Relations and Identity: A Dialogical Approach. New York: Routledge.
Hansen, Lene (2011) “Theorizing the images for security studies: visual securization and the Mohammad Cartoon Crisis”. European Journal of International Relations, Vol. 17, No. 1, pp. 51-74.
Hopf, Ted (2002) Social Construction of International Politics: Identities and Foreign Policies: Moscow 1955 and 1999. Ithaca: Cornell University Press.
Hulsse, Rainer (1999) “the discursive construction of identity and difference- Turkey as Europe’s other”. Paper presented at the ECPR joint sessions of workshops, Mannheim, 26-31 March, Available at: https://ecpr.eu/Filestore/PaperProposal
Lakoff, George and Mark Johnson (1980) “conceptual metaphor in everyday language”, The Journal of Philosophy, Vol. 77, No.8, pp. 453 – 486.
Lakoff, George, and Mark Johnson. (2003) Metaphors we live by. Chicago, Ill., London: University of Chicago Press.
Neumann, Iver (1996a) “self and other in International Relations”, European Journal of International Relations. Vol. 2, No. 2, pp. 139-74.
Rumelili, Bahar (2004) “Constructing identity and relating to difference: understanding the EU’s mode of differentiation” Review of International Studies, vol. 30, No.1, pp. 27- 47.
Tekin, Beyza C. (2010) Representations and Othering in Discourse: The Construction of Turkey on the EU Context. The Netherland: John Benjamins Publishing Co.
Tsygankov, Andrei P. (2008) “self and other in international relations theory: learning from Russian civilizational debates”. International Studies Review, Vol. 10, No. 4, pp. 762-775.
Walter, Jochen and Jan Helmig (2008) “discursive metaphor analysis: (de)construction of Europe”, in Terrell Carver and Jernej Pikalo eds. Political Language and Metaphor: Interpreting and Changing the World. London: Routledge. Pp. 119-131.