نمادهای معنابخش در جمهوری اسلامی ایران با استفاده از رهیافت «گیرتز» و تأکید بر عاشورا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران

چکیده

فرهنگ، براساس تبادل معانی و مفاهیمی که با استفاده از کلمات و قراردادها بین مردم می‌گذرد، خلق می‌شود و زندگی اجتماعی‌ را شکل می‌دهد. در واقع فرهنگ، مبادله‌ معناهای خلق‌شده در جامعه از طریق نشانه­ها (نمادها، شعارها، الگوها، شمایل، مثل­ها، علامت­های رفتاری و غیره) است. بسیاری از نمادها و نشانه‌هایی که در جریان مبارزات مردم در انقلاب اسلامی خلق شد، در جمهوری اسلامی نیز نقش و معنای خود را حفظ کرده­اند. آنها جزئی از زبان و فرهنگ محسوب می‌شوند و نه تنها نشان­دهنده خواست درونی و اعتقادات ملت انقلابی ایران است، بلکه به‌ وسیله‌ آنها مردم با یکدیگر در حال تبادل ارتباطی بوده و ضمناً باعث تفاهم معنایی و همبستگی اجتماعی نیز شده است. در این میان، تأثیر نمادها و نشانه­ها و نظام معناشناختی الهام گرفته از قیام عاشورا، یکی از عمیق­ترین و تأثیرگذارترین لایه­های شکل­دهنده به انقلاب اسلامی ایران است که در مهم‌ترین ساحت­‌های هویت فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران، معنابخشی داشته است. در این نوشتار، چگونگی تولید نمادها در جریان انقلاب اسلامی و نقش آنها در پیشبرد اهداف انقلاب و جمهوری اسلامی ایران، با بهر­ه­گیری از رهیافت تفسیری «گیرتز» بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


اخوان­نبوی، قاسم (1394)، جامعه­شناسی دین، مبادی و پیشینه، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
استوار، مجید (1392)، انقلاب اسلامی و نبرد نمادها، تهران: نگاه معاصر.
استوار، مجید (1394)، نشست علمی «نقد انقلاب اسلامی و نبردنمادها»، خبرگزاری رسمی حوزه (hawzahnews.com) ، 1/11/1394، کد خبر: 369361
اسکاچپول، تدا (1382)، دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران، ترجمه محمدتقی دلفروز، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 19، صص 119 - 141
بارسقیان، سرگه (1392)، انقلاب اسلامی و نبردنمادها؛ کورش آسوده خوابید، تاریخ ایرانی(tarikhirani.ir) 16 بهمن 1392، کد خبر: 4013
بختیاری، محمدعزیز و حسامى، فاضل (1382)، درآمدى بر نظریه­هاى اجتماعى دین، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
بری­یر، کلر و بلانشر، پیر (1358)، ایران: انقلاب به نام خدا، ترجمه قاسم صنعوی، تهران: سحاب.
بیرو، آلن (1380)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان، چاپ چهارم.
پالمر، فرانک (1391)، نگاهی تازه به معنی­شناسی، ترجمه کورش صفوی، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم.
پیروزمند، علیرضا (1393)، نظریه بنیادین در مناسبات دین و فرهنگ، قم: دفتر نشر معارف.
توکلی­بینا، میثم (1392) نمادهای عاشورایی، درنگی در حکمت پیدایش و پویایی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران (irip.ir)، 11/9/92، کد خبر: 45569
حسین مقدم، محمد (1389)، «کاربرد آینده­پژوهی در علوم سیاسی با تکیه بر روش تحلیل لایه لایه علتها»، فصلنامه علمی پژوهشی رهیافتهای سیاسی و بین المللی، دانشگاه شهید بهشتی، شماره 23 پاییز 1389ص 169
خمینی، روح اله (1361)، صحیفهنور، چاپ اول، تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
خمینی، روح اله (1376)، کلمات قصار، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
درسلر، دیوید و ویلیس، ویلیام (1388)، جامعه­شناسی، بررسی تعامل انسانها، ترجمه مهرداد هوشمند و غلامرضا رشیدی، تهران: انتشارات اطلاعات.
دورتیه، ژان­فرانسوا (1392)، علوم انسانی، گستره شناخت­ها، ترجمه: مرتضی کتبی، جلال­الدین رفیع­فر و ناصر فکوهی، تهران، نشر نی، چاپ پنجم.
رفیع‌زاده، عظیم (1387)، ریشه‌های انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات مرز فکر، چاپ اول.
ساسان، فرهاد (1389)، معناکاوی: به سوی نشانه‌شناسی اجتماعی، تهران: نشر علم، چاپ اول.
سلیمى، حسین (1379)، فرهنگ­گرایى، جهانى­شدن و حقوق بشر، دفتر مطالعات سیاسى و بین المللى،
سیدامامی، کاووس (1387)، پژوهش در علوم سیاسی، رویکردهای اثبات­گرا، تفسیری و انتقادی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ دوم.
شرف­الدین، سیدحسین (1384)، کارکرد معناسازی دین از دید گیرتز، ماهنامه معرفت، شماره 99 صص 45-53
شفیعی، ضیاءالدین (1387)، هفتم تیر، عاشورای ایرانی، مروری بر زندگی­نامه شهدای هفتم تیر، چاپ چهارم، تهران: شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، نشر هماهنگ.
شوالیه، ژان، گربران، آلن (1378)، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضائلی، جلد اول، تهران، انتشارات جیحون.
صالحی، پیمان و سهیلی­گیلان، سهراب (1395)، عاشورا و امام حسین (ع) در اشعار شاعران فارسی و عربی معاصر، فصلنامه آیت بوستان، سال اول، شماره دوم، تابستان 1395
صلاحی، سهراب (1386)، پژوهشی در تحولات معاصر ایران، تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین.
عبداله، عبدالمطلب (1395)، انقلاب اسلامی ایران، رخدادها و تحلیل­ها، تهران: رهیافت خط اول.
عمید زنجانی، عباسعلی (1384)، گزیده انقلاب اسلامی و ریشه­های آن، تهران: طوبی.
عنایت، حمید (1352)، شش گفتار درباره دین و جامعه، تهران: موج.
عنایت، حمید (1361)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، تهران: خوارزمی.
فاضلی، نعمت­اله (1392)، معنا و جایگاه آن در زندگی شهری ما، وبگاه فرهنگ­شناسی، کدخبر: 1009 (farhangshenasi.ir)
فوکو، میشل (1379)، ایران: روح جهان بی­روح، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی
فیروزی، جواد (1389)، انسان­شناسی دین و نمادهای قدسی در اندیشه کلیفورد گیرتز، نیمسال­نامه تخصصی پژوهش­نامه ادیان، سال چهارم، شماره هفتم، بهار و تابستان 1389، صص 83 – 104
کاهیراده، نسیم (1394)،  عاشورا مناسک معنا، مجموعه مقالاتی جامعه­شناختی پیرامون مهم‌ترین مناسک معنابخش به حیات شیعیان، قم: نشر خیمه.
کدی، نیکی. ار. (1369)، ریشه­های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: قلم.
کرامش، کلر (1390)، زبان و فرهنگ، ترجمه: فریبا غضنفری، راحله قامسمی و پدرام لعل­بخش، تهران: امیرکبیر
گل­محمدی، احمد (1389)، مفهوم، معنا، زبان، فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29، پاییز 1389 صص 236 - 252
محمدزاده، مرضیه (1389)، عاشورا در شعر معاصر و فرهنگ عامه، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
مرشدی­زاد، علی، (1387)، نماد‌ها و آئین‌ها در ایران پس از انقلاب و نقش آنها در همبستگی ملی، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات ملی، زمستان 1387، شماره 36، صص 73 - 98
معینی­علمدری، جهانگیر (1385)، روش­شناسی نظریه­های جدید در سیاست، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مقصودی، مجتبی و علیپور، جعفر (1390) بررسی نمادها و آیین­های مشروعیت­بخش در برنامه­های صدا و سیما با تاکید بر مناسک مذهبی، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، دوره 4 شماره 14 صص 77 – 116
ملاحسنی، نعیمه و عرب­بافرانی، محمدرضا (1392)، تاثیرات واقعه عاشورا بر فرهنگ ایرانی، گاهنامه الکترونیکی برهان. کد مطلب 7921 (borhan.ir)
موسوی­زاده، سیدمحسن (1393)، نگاهی به نشانه‌شناسی انقلاب اسلامی، جنگ نمادها را چه جریانی برد؟، پایگاه تحلیلی تبیینی برهان (borhan.ir) ، 21/11/1393، کد خبر: 8348
نراقی، آرش (1395)، سنت و افق­های گشوده، تهران: نشر نگاه معاصر.
نوری، محمد (1382)، نماد و معنا در آیینه فرهنگ، دوهفته نامه پگاه حوزه، شماره 107، 10 آبان 1382
همیلتون، ملکم (1390)، جامعه­شناسى دین، ترجمه محسن ثلاثى، تهران: نشر ثالث، چاپ سوم.
یاری، محمدجواد (1387)، پرسمان انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات وثوق.
Geertz, Clifford (1973), On the Interpretation of Culture, NewYork, Basic Books.
Geertz, Clifford (1983), Local Knowledge: Further Essays in Interpretive Anthropology, New York, Basic Books.