کاربست اصول حکمرانی خوب در گذر از چالش‌های مبارزه با فساد اداری در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضوگروه حقوق عمومی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 هیات علمی

چکیده

هدف مقاله حاضر، بررسی کاربست اصول حکمرانی در گذر از چالش‌های مبارزه با فساد اداری در ایران است. استفادۀ غیرقانونی از جایگاه، امکانات و منابع دولتی و عمومی برای کسب مزایا و منافع برای خود یا دیگری، به طور مستقیم یا غیرمستقیم فساد اداری نامیده می‌شود. مبارزه با فساد اداری در زمره اولویت­های سیاستگذاری حاکمیت در ایران قرار دارد. در چارچوب برنامه­های پنجم و ششم توسعه کشور و به ویژه در دولت یازدهم و دوازدهم با بهره‌گیری بیش از پیش از فناوری اطلاعات، پیاده‌سازی دولت الکترونیک و گسترش پهنای باند دسترسی به شبکه­ اینترنت در کشور، دولت کوشید تا با افزایش شفافیت و پاسخگویی در دستگاه اداری، میزان فساد کاهش یابد. با این وجود، چالش‌های اساسی بر سر راه مبارزه با فساد اداری همچنان پابرجا است. بر همین اساس، سوال اصلی این تحقیق این است که، چالش‌های مبارزه با فساد اداری در ایران کدامند و آیا نظریه حکمرانی خوب می­تواند به عنوان یک الگو برای گذر از چالش‌های فساد اداری مورد استفاده قرار گیرد؟ فرضیه اصلی مقاله این است که، چالش‌های مبارزه با فساد اداری در ایران را می‎توان در چهار حوزه تقنینی، اجرائی و قضایی شناسایی کرد و که در این خصوص با کاربست اصول حکمرانی خوب به عنوان یک الگوی کارامد می­توان با ارتقاء و بهبود مؤلفه‌هایی چون پاسخگویی، شفافیت، حاکمیت قانون، مشارکت‌جویی، مسؤولیت‌پذیری و ... به سلامت هر چه بیشتر نظام اداری دست یافت و پیوندهای حکومت و ملت را غنا بخشید.

کلیدواژه‌ها


الف- منابع  فارسی
ابراهیم پور، حبیب و الیکی، فهمیه (1395)، بررسی نقش حکمرانی خوب در کارآمدی دولت‌ها، کنفرانس بین المللی نخبگان مدیریت، تهران، خرداد 1395.
آزادواری، حمیدرضا ‏‫(1393)، بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری و کاهش فساد اداری، تهران: ستوس
اسلام‌پناه، مهدی ‏‫(1397)، ‏‏ بازدارندگی از فساد اداری، تهران: منشور سمیر
ﺍﮐﺒﺮﻧﮋﺍﺩ، ﻣﻬﺪﯼ؛ﯾﻌﻘﻮﺑﯽ، ﻣﯿﻨﺎ؛ ﻏﻼﻣﯽ، ﻓﺮﺯﺍﺩ (1393)، ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻓﺴﺎﺩ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﺍﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﺍﺣﺎﺩﯾﺚ، ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺍﺳﻼﻣﯽ، ﺑﻬﺎﺭ ﻭ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 7.
امام جمعه زاده، سید جواد و دیگران (1395)، الگوی حکمرانی خوب، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، دانشگاه آزاد کرج، سال دوازدهم، شماره 36.
خمینی، سید روح­الله (1393) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ ششم، ج. سوم و دهم
انصاری، باقر (1387)، آزادی اطلاعات، تهران: دادگستر، چاپ اول.
بی بی سی فارسی 1399، گزارش شفافیت بین‌الملل: سقوط سه‌پله‌ای ایران در جدول فساد و وضعیت 'نامطلوب' خاورمیانه، 9 بهمن.
بهروزی نژاد شیرین (1398)، سازوکارهای مقابله با فساد سیاسی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه نظارت و بازرسی، شماره 48.
پایگاه اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت اله العظمی خامنه­ای (1382) سند چشم انداز ج. ا. ایران در افق 1404.
پایگاه اینترنتی دفتر تنظیم و نشر آثارحضرت آیت اله خامنه­ای (1394)، ابلاغ سیاست­های کلی برنامه ششم توسعه.
خمینی، روح اله (1357)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی، ج. 5.
پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران، 1400، در سال ١٣٩٩، شصت و پنج درصد از افراد پانزده ساله و بیشتر حداقل در یک شبکه اجتماعی عضو بوده‌اند، 24 شهریور.
پروین، خیرالله؛ نوری، مهدی (1395)، ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﻖاﻟﻨﺎس در ﺧﺼﻮص ﺣﻖ رأی و ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ، ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و یکم، زﻣﺴﺘﺎن، ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم، پیاپی 82.
پیکرنگار، عبدالحسین (1391)، فساد اداری و مالی و راهکارهای عملی پیشگیری از آن، زاهدان: تفتان.
تاماناها، برایان زد (1395)، حاکمیت قانون، مترجم روح الله قاسم زاده، تهران: نشر مخاطب، چاپ اول.
توکلی، محمد (1394)، درآمدی به مسأله فساد، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، مطالعات بنیادین حکومتی.
چقامیرزا، سونیا (1396)، پیشگیری از فساد مالی در قراردادهای اداری، تهران: انتشارات قانون یار.
خالقی، علی (1383)، علنی بودن دادرسی در پرتو اسناد بین‌المللی و حقوق داخلی، مجله پژوهش‌های حقوقی، ش 5،
خانی، ل‍ی‍لا ‏‫(1396)، بررسی فساد اداری از دیدگاه حدیث و قرآن کریم، تهران، موسسه اندیشه کامیاب ایرانیان
 خبرگزاری دانشجویان ایران (1397)، دستور قضایی مسدودسازی تلگرام صادر شد، 10 اردیبهشت.
ﺧﺪﺍﺩﺍﺩ ﺣﺴﯿﻨﯽ، ﺳﯿﺪ ﺣﻤﯿﺪ؛ ﻓﺮﻫﺎﺩﯼ ﻧﮋﺍﺩ، ﻣﺤﺴﻦ (1380)، بررسی فساد اداری و روش‌های کنترل آن، ﻣﺪﺭﺱ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺑﻬﺎﺭ 1380، ﺷﻤﺎﺭﻩ 81.
خدائی، زهرا (1391)، نقش برنامه ریزی شهری در گذار به حکمروایی خوب شهری، در مجموعه مقالات همایش علمی حکمروایی خوب شهری، تهران: تیسا، جلد دوم.
خ‍دمت‍ی‌، آب‍وطال‍ب‌، ‏‫(1393)، مبارزه با فساد اداری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
ﺧﻀﺮﯼ، ﻣﺤﻤﺪ، (1380)، ﺁﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ روش‌های ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﺑﺎ ﻓﺴﺎﺩ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﺭﺍﻫﺒﺮﺩﯼ، ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ 1387، ﺷﻤﺎﺭﻩ 42.
خلیل اله سردارنیا (1386)، بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر حکمرانی خوب، در مجموعه خلاصه مقالات همایش سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران، تهران: مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
خوئینی، غفور؛ رحیمی، امیرحسین (1395)، بررسـی عملی وضعیـت اجـرای قانون ارتقای سـلامت نظـام اداری و مقابله با فسـاد مصوب سـال 1390، مجله حسابرسی، سال شانزدهم، شماره 62.
دادخدایی، لیلا (1392)، فساد مالی اداری و سیاست جنایی مقابله با آن، تهران: میزان، چاپ اول.
دهخدا، علی اکبر (1341)، لغت نامۀ دهخدا، تهران: شرکت چاپ افست.
رستمی، ولی (1394)، اعمال مقررات حقوق رقابت بر اعمال حاکمیتی و تصدی دولت، مطالعات حقوق خصوصی، سال چهل و پنجم، شماره 3.
رشیدی، احمد (1389)، کتابچه راهنمای سازمان ملل متحد درباره سیاست مقابله با فساد، تهران: سازمان بازرسی کل کشور.
رهبر، فرهاد (1381)، بازشناسی عارضۀ فساد مالی، ماهیت، گونه‌ها، پیامدها و آموزه‌های تجربی، تهران: دانشگاه تهران، جلد دوم.
سانچز، اسکار (1379)، شفافیت و ضرورت مبارزه با فساد، ترجمه عزیز کیاوند،  بورس ، شماره 24.
ﺷﺮﯾﻒ ﺑﺠﺴﺘﺎﻧﯽ، ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ (1385)، ﺍﺟﺮﺍﯼ ﻣﻮﺍﺯﯾﻦ ﺣﻘﻮﻕ ﺑﺸﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﯾﻦ ﺭﺍﻩ ﺩﺭ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﺑﺎ ﻓﺴﺎﺩ ﺍﺩﺍﺭﯼ، ﺣﻘﻮﻕ ﻋﻤﻮﻣﯽ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 2.
شریفیان ثانی، مریم (1380)، «سرمایه اجتماعی؛ مفاهیم اصلی و چارچوب نظری»، فصلنامه علمی پژوهشی مددکاری اجتماعی، شماره 8.
ﺷﻌﺒﺎﻧﯽ، ﺍﺣﻤﺪ؛ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ، ﻣﺤﻤﺪ (1389)، ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺁﺛﺎﺭ ﻓﺴﺎﺩ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﺁﺫﺭ ﻭ ﺩﯼ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 47 ﻭ 48.
صولتی فرد، فرهاد؛ جعفری، محمدحسین (1395)، تئوری پنجره شکسته در راستای موضوع فساد اداری، مطالعات علوم سیاسی، شماره 4.
ضیایی، حسین (1396)، راهبرد مبارزه با فساد اداری در نظریه حکمرانی خوب، تهران: سخنوران، چاپ اول.
ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ، ﻣﺤﻤﺪ، (1382)، فساد اداری و راه‌های مبارزه با آن، ﺗﻌﺎﻭﻥ ﻭ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ، ﺩﻭﺭﻩ ﺟﺪﯾﺪ، ﺍﺭﺩﯾﺒﻬﺸﺖ.
طباطبایی موتمنی، منوچهر (1387)، حقوق اداری، تهران: انتشارات سمت.
طری‍حی، ف‍خ‍رال‍دی‍ن‌ ب‍نم‍ح‍م‍د (1393)، مجمع‌البحرین، مترجم: گروه حدیث موسسه علمی تحقیقی مکتب نرجس، مشهد: مهر طاهر‏‫، ج. هفتم.
عالم، عبدالرحمن (1375)، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی.
عالی پور، حسن (1393)، ﻓﺴﺎﺩ؛ توانایی‌های ﻗﺪﺭﺕ ﻭ ناتوانی‌های ﻗﺎﻧﻮﻥ، دیده بان امنیت ملی، دی ماه.
فرهنگ حقوقی آکسفورد (1383)، تهران: نشر میزان، چاپ اول.
قلی پور، رحمت‌الله (1384)، «تحلیل رابطه حکمرانی خوب و فساد اداری»، فصلنامه فرهنگ مدیریت، سال 3، شماره ۱۰.
مافی، فریبرز (1385)، در برگه داد بیست سال با دادگستری، تهران: ناشر مافی.
ﻣﺸﻔﻖ، ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ (1389)، ﺁﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺴﺎﺩ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ، ﭘﮋﻭﻫﺸﻨﺎﻣﻪ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 52.
قانون اساسی ج. ا. ایران (1395)، تهران: میزان
مظفری، افسانه و دیگران (1395)، شفافیت رسانه‌ای در مقابله با فساد و جرم سازمان‌یافته، رسانه،  شماره 105.
معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی معین، تهران: زرین، چاپ سوم.
می‌دری، احمد (1383)، تغییر در سیاست‌های بانک جهانی و پیدایش نظریه حکمرانی خوب، نشریه نامه مفید، شماره 42.
می‌دری، احمد (1381)، سازگاری انواع حکمرانی شرکتی با اقتصاد ایران، رساله دکتری، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
میلانی، عباس (1380)، معمای هویدا، تهران: اختران.
نجار رضا، (1379)، علل تخلف اداری و چگونگی پیشگیری از آن، میزان، شماره 4
نوروزی، عزیزاله و رستمی، ولی و شکرچی زاده، محسن (1397)، موانع حقوقی مقابله با فساد مالیاتی، تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری،  شماره 37.
‌هال، استیورات و دیگران (1381)، دولت، ف‍س‍اد و ف‍رص‍ت‌ه‍ای‌ آجتم‍اع‍ی‌، ن‍ظری‍ه‌ه‍ای‍ی‌ در آقت‍ص‍اد سی‍اس‍ی‌ ت‍وس‍ع‍ه‌، ‍ت‍رج‍مه: ‌ح‍سی‍ن‌ راغ‍ف‍ر، ت‍ه‍ران: ن‍ق‍ش‌ و ن‍گ‍آر‏‫.
همدمی خطبه سرا، ابوالفضل (1383)، فساد مالی، علل، زمینه­ها و راهبردهای مبارزه با آن، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
واردی، شایسته (1392)، سلامت اداری، ش.2.
 
منابع انگلیسی
Daniel Kaufmann، (2004), Human Rights and Development Towards Mutual Reinforcement, New York، New York University School of Law.
Johnson, Ronald w, & Minis, Henry (2000), "Approaches to Promoting Good Governance", Near East Bureau, Democratic Institution Support Project.
Jusuf Wanandi, (1998), "Good Governance, Domestic and Regional Stability، Agenda for the Future", the Indonesian Quarterly, vol. 26.
Keddie Nikki, Yann Richard (1980), Modern Iran: Roots and Results of Revolution, New York: Yale University Press.
McKinlay, Peter (1999),"Globalization, Subsidiarity and Enabling the Governance of our Communities", Community Government Forum.
Milovanovic, Milic (2001), Endogenous Corruption in Privatized Companies, Budapest:، Collegium
Oxford Advanced Learner’s Dictionary (2004), Oxford، Oxford University Press, Sixth Edition.
Weiss,G Thomas (2000),"Governance, Good Governance and Global Governance، Conceptual and Actual Challenges",Third World Quarterly,Vol، 2.