"سیاست دوستی" در نگاه دولتِ سید محمد خاتمی (۱۳۸۴-۱۳۷۶) بر اساس نظریه‌ دریدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادگروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی تهران، ایران.(نویسنده مسئول)

2 گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی تهران، ایران.

چکیده

"دوستی" از جمله مقولات برجسته‌ تاریخ اندیشه‌ سیاسی است. پژوهش‌های انجام شده، عمدتاً بررسی دیدگاه نظری اندیشمندان این حوزه در متون پیشین و معاصر بوده است. مطالعه‌ این مقوله در اندیشه‌ سیاسی انقلاب اسلامی ایران و دولت‌های برآمده از آن مغفول مانده است. یکی از ادعاهای محوری انقلاب اسلامی، ایجاد فضای دوستی، احترام به کرامت انسان و عدم تبعیض است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد تأکید قرار گرفته و دولت‌ها موظف به تحقق آن هستند. اما بررسی دیدگاه دولت‌های برآمده از انقلاب نشانگر ابهام در پرداختن به این ادعا بوده است. براین‌اساس هدف پژوهش پرداختن به این پرسش است که نگاه سید محمد خاتمی به‌عنوان رئیس دولت اصلاح‌طلبی در ایجاد فضای دوستی در جامعه‌ متکثر ایران چگونه بوده است؟ در پاسخ به پرسش پژوهش با بهره‌گیری از رهیافت تفسیری شلایرماخر، همچنین با بهره‌گیری از مطالعات اسنادی، نگاه خاتمی مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش که بر مبنای شاخص‌های برابری انسانی، تفاوت پذیری، دیگرپذیری، مسئولیت در برابر دیگری، بخشودن و امید به آمدن دوستی در دستگاه نظری دریدا مورد ارزیابی قرار گرفته، نشان می‌دهد نگاه خاتمی به سیاست دوستی دریدا نزدیک بوده و از الگوی دوستی "شبه دریدایی" پیروی کرده است.

کلیدواژه‌ها


- اکوانی، حمداله (۱۳۹۴)، «سیاست دوستی در گفتمان علوی»، فصلنامه پژوهش‌نامه نهج‌البلاغه، سال سوم، شماره ۹.
- اکوانی، حمداله، جبار نژاد، محسن (۱۳۹۸)، «محبت و دوستی و نسبت آن با سرمایه‌ی اجتماعی در آرای حکمای اسلامی»، پژوهش‌های سیاست اسلامی، سال ششم، شماره ۱۵.
 - امیر محلاتی، محمدجعفر (۱۳۹۹)، دوستی به‌مثابه جهان‌بینی: نگرشی نوین به مقوله‌ی دوستی در تمدن اسلامی و سیاست جهانی، تألیف و گردآوری، تهران: هرمس.
- برزگر، ابراهیم (۱۳۹۱)، اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) سیاست به‌مثابه صراط، تهران: سمت، چاپ دوم.
- بحرانی، مرتضی (۱۳۸۸)، «نسبت محبت و ریاست در اندیشه‌ی سیاسی فارابی»، رساله‌ی دکترای علوم سیاسی، دانشگاه تربیت‌مدرس، تهران، ایران.
- بحرانی، مرتضی (۱۳۹۴)، «دوستی مدنی و نوع مدینه نزد فارابی»، دانش سیاسی، سال یازدهم، شماره ۲۱.
- بحرانی، مرتضی؛ علوی پور، سید محسن (۱۳۹۶)، «"دوستی" در سنت فلسفه‌ی سیاسی اسلامی»، حکمت معاصر، سال هشتم، شماره اول.
- بدری، سید جلال؛ علی زمانی، امیرعباس (۱۳۹۶)، «دوستی و معنا از منظر ارسطو و مسکویه»، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، سال سیزدهم، شماره ۵۴.
- تاجیک، محمدرضا (۱۳۹۹)، جریانی در راه است؛ مانیفستی برای اصلاح‌طلبی دوم، تهران: تیسا.
- تاجیک، محمدرضا (۱۳۹۳)، سیاه، سفید، خاکستری؛ واقعیت‌های سیاسی ساخته می‌شوند؟، تهران: تیسا.
- حقیقت، سید صادق (۱۳۹۱)، روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: انتشارات دانشگاه مفید، چاپ سوم.
- دریدا، ژاک (۱۳۸۷)، جهان‌وطنی و بخشایش، ترجمه امیرهوشنگ افتخاری راد، تهران: گام نو.
- زرین‌کمر، رضا (۱۳۹۵). مواجهه با دیگری: مطالعه‌ای بر اساس جریان‌های ادبیات فارسی در دوره‌ی حکومت ترکان (قرن‌های ۷-۵ ه . ق)، رساله‌ی دکتری در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشکده‌ی علوم‌انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.
- سیدامامی، سید داوود (۱۳۹۰)، پژوهش در علوم سیاسی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ سوم.
- عزیزالهی، فهیمه (۱۳۹۶). دوستی فکری و همبستگی اجتماعی: بررسی مقایسه‌ای آرای ژاک دریدا و یورگن هابرماس، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
- علوی پور، سید محسن و همکاران (۱۳۹۸)،  "دوستی" در تاریخ اندیشه سیاسی غرب، گردآوری و ترجمه، تهران: انتشارات روزنه، چاپ اول، جلد اول.
- علوی پور، سید محسن و همکاران (۱۳۹۸)،  "دوستی" در تاریخ اندیشه سیاسی غرب، گردآوری و ترجمه، تهران: انتشارات روزنه، چاپ اول، جلد دوم.
- علوی پور، محسن (۱۳۸۸)، «دوستی در اندیشه سیاسی و روان‌درمانی»، دوفصلنامه تخصصی "پژوهش سیاست نظری"، دوره جدید، شماره پنجم.
- علوی پور، محسن (۱۳۹۵)، «نقد دریدا بر روایت‌های "دوستی" در تاریخ اندیشه سیاسی»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال هفتم، شماره ۴۶.
- علوی پور، محسن؛ بحرانی، مرتضی (۱۳۹۰)، «"دوستی" کلاسیک و "همبستگی" معاصر»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی.
- علوی پور، محسن؛ حسنی فر، عبدالرسول (۱۳۹۵)، «ظرفیت‌های فلسفه‌ی اسلامی برای علوم مدرن. مطالعه‌ی موردی: بحث "دوستی" در فلسفه‌ی اسلامی و روان‌درمانی»، حکمت معاصر، سال هفتم، شماره اول.
- قزلسفلی، محمدتقی (۱۳۹۳)،  فلسفه‌ی فلسفه سیاسی: مناقشه‌های نظری در عصر جهانی‌شدن، تهران: انتشارات امید صبا، چاپ دوم.
- لوسی، نیل (۱۳۹۲)،  فرهنگ واژگان دریدا، ترجمه مهدی پارسا [و دیگران]، تهران: نشر رخداد نو، چاپ اول.
- محمدی، علی (1394)، «سیاست دوستی در آرای اندیشمندان اسلامی دوره میانه (باتکیه‌بر آرای فارابی، غزالی، خواجه نظام‌الملک طوسی)»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده‌ی علوم‌انسانی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
- مرتضوی، سید رحمان (۱۳۹۴)، «واسازی: از دوستی تا سیاست»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال یازدهم، شماره سی و دوم.
- مصباحیان، حسین (۱۳۸۷)، «اخلاق مسئولیت و آموزش امید: ماهیت و روش آموزش فلسفه از نگاه دریدا و فریر»، فصلنامه فلسفه، سال ۳۶.
- مصباحیان، حسین (۱۳۹۹)، «سیاست دوستی»، (روزنامه‌ی ایران، شماره 7374، 1399).
-معینی علمداری، جهانگیر (۱۳۹۰)،  روش‌شناسی نظریه‌های جدید در علم سیاست (اثبات‌گرایی و فرااثبات‌گرایی)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
- منوچهری، عباس (۱۳۹۰)،  رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم.
- منوچهری، عباس (۱۳۸۳)، «دوستی، بینا ذهنیت و همبستگی»، فرهنگ اندیشه، سال سوم، شماره ۱۲.
- منوچهری، عباس (۱۳۸۸)، «دوستی در اندیشه سیاسی: روایتی پارادایمی»، تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، پیش‌شماره ۳.
- منوچهری، عباس (۱۳۸۴)، «دوستی در فلسفه سیاسی»، دو فصلنامه پژوهش علوم سیاسی، شماره اول.
- نوریان، حامد (۱۳۹۴)، «بررسی تطبیقی آرای خواجه نظام‌الملک توسی و خواجه‌نصیر الدین توسی»، پایان نامه ی کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد تهران مرکز، تهران، ایران.
- وبگاه روزنامه همشهری.
منابع انگلیسی:
- Bleicher, Hosef (1982), Hermeneutical imagination, London: Routledge.
- Bruns, Gerald (1992), Hermeneutics: ancient and modern, New Haven: Yale University Press.
- Caputo, John (2004), Good Will and the Hermenutics of friendship, Gadamer and Derrida, Philosophy Social Criticism.
- Derida, Jacque (1988), “The Politics of Friendship”, Journal of Philosophy.
- Derida, Jacque (2005), The Politics of Friendship, translated by George Collins, Verso, London, New York.
- Derrida, Jacques, (1997), A discussion with G. Bennington, No Place.
- Derrida, Jacques, (1995), The Gift of Death, trans. Wills, Chicago: University of Chicago Press.
- Derrida, Jacques, (2001), On Cosmopolitanism and Forgiveness, London: Routledge.