عدالت توزیعی در حقوق مدنی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق، واحد بین الملل کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران

2 دانشیار دانشکده حقوق وعلوم سیاسی، دانشگاه تهران ،تهران، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه حقوق، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

موضوع این پژوهش بررسی نقش و جایگاه عدالت توزیعی در فرایند قانونگذاری و تکوین حقوق مدنی ایران است. سوال اصلی مقاله این است که مولفۀ عدالت توزیعی چه تاثیری در فرآیند تقنین در حقوق مدنی ایران داشته است. فرضیۀ پژوهش این است که عدالت توزیعی یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های برساختن یک جامعۀ از نظر ساختاری عادلانه است، و در این میان، ساختار حقوق یکی از عمده‌ترین حوزه‌هایی است که باید دارای مبنای عادلانه باشد، و در همین راستا، بخش‌های متعددی از حقوق مدنی ایران با التفات به معیار و ضابطۀ عدالت توزیعی تدوین و تقنین شده است که می‌تواند عدالت را در جامعۀ ایران نهادینه کند. این پژوهش با بررسی و تدقیق در مبانی و تعاریف عدالت توزیعی، این معیار را در دو حوزۀ حقوق مدنی، از جمله قوانین ارث، و قوانین کار، و روابط کارفرمایی- کارگری، بررسی کرده است و با مطالعۀ کوتاهی در سیر تاریخی آنها و فلسفۀ تقنینی‌شان، به این نتیجه رسیده است که این حوزه‌های حقوق مدنی با عطف توجه به ضابطۀ اجرای عدالت توزیعی در جامعه تنظیم شده است. طبق یافته‌های این پژوهش در فلسفۀ قانونگذاری این حوزه‌ها، مبانی عدالت توزیعی دخیل بوده و مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. بدین لحاظ، قواعد حقوقی برآمده از این قوانین می‌توانند مبنایی باشند برای توزیع عادلانۀ منابع و فرصت‌ها، تا ساختار اجتماعی به شکلی تکوین پیدا کند که شهروندان بتوانند فرصت‌های زیست عادلانه را از دست ندهند. روش تحقیق در این مقاله کیفیِ توصیفی-تحلیلی و روش جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها


ارسطو (1389)، اخلاق نیکوماخوسی، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات طرح نو
بینش، عبدالحسین (1396)، مقایسۀ دوره جاهلیت و اسلام، واشنگتن، مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن
ابراهیمی ترکمان، ابوذر. (1395). ریشه‌یابی چالش‌های فقهی و حقوقی در تصویب قانون کار. فصلنامه تحقیقات حقوقی، 19(76)، 131-157.
حسینى بهشتى، سید على‌رضا(1380)، بنیاد نظرى سیاست در جوامع چند فرهنگى، چاپ نخست، تهران، انتشارات بقعه
حبیبی کندسر، مصطفی، دیلم صالحی، بهروز، و اسلامی، سعید (1398)، سیر تطور اندیشه جان رالز و زمینه‌های شکل گیری نظریه عدالت. غرب شناسی بنیادی، 10(2)، 59-83. doi: 10.30465/os.2020.4951
جعفری لنگرودی، جعفر (1392)، ترمینولوژی حقوق، تهران، نشر دادگستر
رالز، جان (1385)، عدالت به مثابه انصاف، ترجمة عرفان ثابتی، تهران، انتشارات ققنوس
فلای شاکر، ساموئل (1397)، تاریخ مختصر عدالت توزیعی، ترجمۀ مجید امینی، تهران، نشر مرکز
فنایی، ابوالقاسم (1399)، اخلاق دین شناسی، تهران، انتشارات نگاه معاصر
فوکو، میشل (1392)، تولد زیست سیاست، ترجمۀ رضا نجف زاده، تهران، نشر نی
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1394)، ایران،جامعه کوتاه مدت و ۳ مقاله دیگر، ترجمۀ عبدالله کوثری، تهران، نشر نی
کائوزر، چاد (1397)، مبانی فلسفۀ رادیکال، ترجمۀ فواد حبیبی و امین کرمی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
مرادی طادی، محمدرضا (1397)، جریان سیاستنامه نویسی در تاریخ اندیشۀ سیاسی سده‌های میانه، تهران، انتشارات علمی
مکارم شیرازی، ناصر (1384)، تفسیر نمونه، ترجمۀ جمعی از مترجمان، قم، انتشارات اسلامیه
مکارم شیرازی، ناصر (1424)، کتاب النکاح، قم، ناشر مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)
لسناف، مایکل ایچ (1378)، فیلسوفان سیاسى قرن بیستم، ترجمۀ خشایار دیهیمى، تهران، نشر کوچک
نوبهار، رحیم. (1398). نهاد ارث و بازتوزیع ثروت: چشم ‌اندازی اسلامی. فصلنامه علمی تخصصی دانشنامه‌های حقوقی، 2(4)، 433-447. doi: 10.22034/law.2019.239656
نوری، مختار (1400)، ، مجله قلمیاران، شماره 27
نوزیک، رابرت (1394)، لیبرالیسم و مسئلۀ عدالت، ترجمۀ احمد بیگلری، تهران، نشر ترجمان
وات، مونتگمری (1379)، عربستان پیش از اسلام، ترجمۀ شمس الله مریجی، فصلنامه تاریخ اسلام، شماره 4 تاریخ 09 دی 1379
هاشمی، سید محمد (1358)، تاریخچه و سیر تحول حقوق کار، تهران، نشر مؤسس کار و تامین اجتماعی
هاشمی شاهرودی، محمود (1382)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر اساس مذهب اهل بیت (علیهم السلام)
هدایت نیا، فرج‌الله. (1393). مبانی نظریه عدالت استحقاقی در حقوق زنان. حقوق اسلامی، 11(42)، 39-63.
Lamont، Julian and Christi Favor، "Distributive Justice"، The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2017 Edition)، Edward N. Zalta (ed.)، URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/justice-distributive/>.
Rawls، John (1971)، A theory of justice، Oxford university press