سازوکارهای تفسیر قوانین عادی توسط دیوان عدالت اداری پس از انقلاب اسلامی و نسبت آن با اصل عدالت‏خواهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تهران، ایران

2 گروه حقوق واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تهران، ایران، گروه حقوق واحد تهران چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تهران، ایران (نویسنده مسئول)

3 گروه حقوق واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تهران، ایران، حقوق بین الملل، موسسه آموزش عالی فروردین قائمشهر، مازندران، ایران

چکیده

از جمله مهم‏ترین وظایف دیوان عدالت اداری پس از انقلاب اسلامی، تفسیر قوانین عادی در حوزه‏ حقوق اداری است که در فرآیندها و سازوکارهای این نهاد تبلور پیدا می‏کند و در امتداد تحقق عدالت اداری که آرمان اصلی این نهاد است، قرار می‏گیرد؛ آرمانی که قضاوت را با امر اجتماعی و سیاسی پیوند می‏دهد. در تحقیق حاضر، از یک سو ضرورت تشکیل دیوان عدالت اداری و صلاحیت این نهاد بررسی شده و از سوی دیگر، در حوزه‏ی اجرایی تفسیر قوانین عادی، با توجه به اصول حاکم، چگونگیِ این اجرایی شدن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در نگاه نخست به نظر می‏رسد که دیوان عدالت اداری هنوز به اصول کلی نظارت قضایی، یعنی قانونی بودن و خروج از صلاحیت، محدود است و کمتر به اصول مدرن در ارتباط با اتخاذ تصمیمات اداری توجه می‏کند. با این وجود، سازوکارهای تفسیر قوانین عادی در حوزه‏ی حقوق اداری بر کارآمدی دیوان عدالت اداری دلالت دارند. نتایج تحقیق نشان می‏دهد، دیوان عدالت اداری، با توجه به فلسفه‏ وجودی آن در قانون اساسی و نیز بر اساس تجارب عدیده‏ خود در عمل، توانسته است به طور مستمر به تفسیر قوانین عادی دست زده و اصول حاکم بر این تفسیر را بر اساس اصل عدالت‏خواهی ارائه دهد. روش تحقیق در مقاله‏ حاضر، گردآوری داده‏ها بر اساس روش کتابخانه‏ای و تحلیل این داده‏هاست.

کلیدواژه‌ها


  • استوار سنگری، کورش (1393)، صلاحیت دیوان عدالت اداری و مسائل پیرامون آن (مجموعه مقالات اندیشه‏های حقوق اداری)، تهران: مجد.

    استوارسنگری، کورش و شاکری، حمید (1396)، «صیانت از آزادی‏ها در آرای دیوان عدالت اداری»، جستارهای حقوق عمومی، تابستان 1396، شماره 1، صص 123ـ90.

    امامی، محمد و استوارسنگری، کوروش (1388)، حقوق اداری، تهران: میزان.

    آگاه، وحید (1389)، حقوق بنیادین و اصول حقوق عمومی در رویه هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، تهران: جنگل.

    بابایی‏مهر، علی؛ فروغی‏نیا، حسین و کیوانی‏فر، مژگان (1400)، «تفسیر قضایی قانون اساسی در پرتو اصول حاکم بر حقوق اداری با تاکید بر رویه دیوان عدالت اداری»، نشریه حقوق اداری، پاییز 1400، شماره 28، صص 52ـ35.

    باغبان، روح‏الله (1397)، «تحلیلی بر قانون اجرای احکام مدنی و قانون دیوان عدالت اداری از منظر عدالت اجرایی»، نشریه آراء، بهار 1397، شماره 8، صص 9ـ1.

    برلین، آیزایا (1386)، آزادی و خیانت به آزادی، ترجمه: عزت‏الله فولادوند، تهران: ماهی.

    پورحسین، عطاالله (1387)، «انواع کنترل قوانین عادی با قانون اساسی در نظام‏های حقوقی معاصر»، نشریه دادرسی، فروردین و اردیبهشت 1387، شماره 67.

    تاری وردی، صادق، فلاح‏زاده، علی محمد، (1399)، «نقش رویه قضایی هیات عمومی دیوان عدالت اداری در توسعه اصول حقوق اداری از منظر حقوق بشر»، فصلنامه حقوق پزشکی، ویژه‏نامه حقوق بشر و شهروندی، جلد 14، صص 499ـ513.

    توازنی‏زاده، عباس (1393)، «تأملی در رأی شماره 308 مورخ 18/3/94 هیات عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص مفهوم و مرجع تفسیر»، فصلنامه رأی، دوره‏ی سوم، زمستان 1393، شماره 4، صص 56ـ39.

    جلالی، محمد، سعیدی روشن، حمیده (1395)، «نقش دیوان عدالت اداری در صیانت از قانون اساسی»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد، شماره 94.

    حمیدی، علی و آلکجباف، حسین (1400)، «بررسی تطبیقی شیوه‏های صدور و اجرای آراء دیوان عدالت اداری ایران پس از انقلاب اسلامی و شورای دولتی فرانسه»، رهیافت انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، شماره 54، بهار 1400، صص 120ـ103.

    سیدموسوی، میرسجاد؛ خولیا، پشیو و مولوی، مهران (1395)، «تخلفات اداری و قوانین مربوط به آن»، نشریه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، زمستان 1395، شماره 4، صص 48ـ34.

    صمیمی، محمدمهدی و عباسی، عبادالله (1396)، «آشنایی با تاریخچه دیوان عدالت اداری در ایران»، نشریه مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، پائیز 1396، شماره 9، صص 199ـ187.

    راسخ، محمد (1385)، «ویژگی‏های ذاتی و عرضی قانون»، مجله مجلس و پژوهش، سال سیزدهم، شماره 51 .

    راسخ، محمد (1388)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، تهران: انتشارات دراک.

    رفیعی، محمدرضا، (1398)، قالب‏های طرح دعوا و صدور حکم در شعب دیوان عدالت اداری، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.

    رفیعی، محمدرضا، تنگستانی، محمد قاسم (1399)، «ارزیابی نظارت قضایی هیات عمومی و هیات های تخصصی دیوان عدالت اداری بر تفاسیر اداری، بر مبنای رای شورون»، فصلنامه حقوق اداری، سال هفتم، شماره 23.

    زارعی، محمد حسین، محسن زاده، آزیتا (1393)، حقوق اداری دموکراتیک و پارادایم بوروکراسی وبری (مجموعه مقالات اندیشه های حقوق اداری)، تهران: مجد.

    طباطبایی موتمنی، منوچهر (1387)، حقوق اداری، تهران: انتشارت سمت.

    عباسی، بیژن، سهرابلو، علی، شهسواری، احسان، (1397)، «رویه قضایی در حقوق عمومی معاصر»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، شماره 3.

    کاتوزیان، ناصر (1376)، مقدمه علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.

    گلدوزیان، ایرج (1377)، بایسته‏های حقوق جزای عمومی، ج 1، تهران: میزان.  

    مرادی، حسین، حسینی صدرآبادی، ایرج (1396)، «نقش دیوان عدالت اداری در تحول و توسعه حقوق بشر و شهروندی»، چهارمین همایش ملی حقوق ارزیابی کارآمدی قانون در نظام جمهوری اسلامی ایران.

    موسی زاده، ابراهیم، (1397)، «مولفه‏ها و اصول حقوقی حاکم بر «نظام اداری صحیح»»، اندیشه‏های حقوق عمومی، پیاپی 13، شماره 2.

    موسی زاده، رضا، (1389)، حقوق اداری، تهران: میزان.

    موسی‏زاده، ابراهیم و منصوریان، مصطفی (1393)، «رویکرد مشأگرایی در تفسیر قانون اساسی و آثار آن در رویه شورای نگهبان»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال سوم، شماره 8.

    موسی‏زاده، ابراهیم و همکاران (1390)، دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.

    مولابیگی، غلامرضا، (1393)، حدود صلاحیت و جهات رسیدگی به ابطال مصوبات در هیات عمومی دیوان عدالت اداری (مجموعه مقالات اندیشه های حقوق اداری)، تهران: مجد.

    ویژه، محمدرضا (1393)، تاملی بر صلاحیت و اعمال آن در حقوق اداری، (مجموعه مقالات اندیشه‏های حقوق اداری)، تهران: مجد.

    هداوند، مهدی، مشهدی، علی (1395)، اصول حقوق اداری (در پرتو آراء دیوان عدالت اداری)، تهران: خرسندی.

     

    • Craig, P. (2003), EU Law, Text, Cases and Materials, Oxford: Oxford University Press.
    • Dicey, A. V. (1982), Introduction to the Study of the Law of the Constitution, Indianapolis Liberty.
    • Dicey, A. V. (2013), The Law of the Constitution, Oxford: Oxford University Press.
    • Dworkin, R. M. (ed.) (1977), The Philosophy of Law, Oxford: Oxford University Press.
    • Marmor, Andrei (2005), Interpretation and Legal Theory, Oxford: Oregon.