چرخش فکری روشنفکران ایرانی در میانه دو انقلاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

چکیده

پس از انقلاب مشروطه و ناکامی در ایجاد دولت مرکزی قدرتمند، روشنفکران ایرانی از دهه 1290 شمسی به بعد با ارائه ایده‌های جدید و تاکید بر مدرنیسم مطلقه از ظهور رضاخان حمایت کردند. کمتر از چهار دهه بعد نسلی دیگر از روشنفکران طی دهه 40 و 50 شمسی با چرخشی فکری از غربگرایی به سنت‌گرایی در بسیج اجتماعی علیه حکومت پهلوی نقشی بی‌بدیل داشتند. هدف پژوهش حاضر واکاوی چرایی چرخش فکری روشنفکران ایرانی از غرب گرایی به سنت گرایی در میانه دو انقلاب است. بنابراین در پاسخ به چرایی چرخش فکری روشنفکران ایرانی، این فرضیه مورد بررسی قرار می‌گیرد که روشنفکران دهه 1290 شمسی در واکنش به ناکامی مشروطه و روشنفکران دهه 1340 شمسی در واکنش به مدرنیسم مطلقه غرب دو رویکرد متفاوت غربگرایی و سنت‌گرایی را انتخاب کردند. در این پژوهش با بهره‌گیری از ویژگی ذاتی روشنفکری و بیان خاستگاه آن‌ها در میانه دو انقلاب به اثبات فرضیه پرداخته شده است. پژوهش حاضر از لحاظ روش اجرا از نوع «تحقیقات توصیفی – تحلیلی» است و در جمع آوری اطلاعات و داده‌ها از طریق مطالعات کتابخانه‌ای استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها


اتابکی، تورج (1387). تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمه مهدی حقیقت خواه، چاپ دوم، تهران: انتشارات ققنوس.
احمدی، بابک (1384). کار روشنفکری، چاپ اول، تهران: نشر مرکز
آبرهامیان، یرواند (1387). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران معاصر، چاپ چهاردهم، تهران: نشر نی.
آذری شهرضایی، رضا (1399). کمال مطلوب یا ایده آل‌های ایرانی(تیر-آبان 1302)، چاپ اول، تهران: انتشارات جهان کتاب.
آل احمد، جلال (1357 الف). کارنامه سه ساله، چاپ سوم، تهران: رواق.
آل احمد، جلال (1357 ب). نون و القلم، چاپ پنجم، تهران: رواق.
برلین، آیزیا (1387). در جست و جوی آزادی: گفت و گو با آیزیا برلین، رامین جهانبگلو، ترجمه خجسته کیا، چاپ اول، تهران: نشر نی.
بروجردی، مهرزاد (1389). تراشیدم، پرستیدم، شکستم، چاپ اول، تهران: نشر نگاه معاصر
بروجردی، مهرزاد (1384).روشنفکران ایرانی و غرب: سرگذشت نافرجام بومی گرایی، ترجمه جمشید شیرازی، چاپ چهارم، تهران: نشر فرزان روز.
بهنام، جمشید (1396). برلنی ها: اندیشمندان ایرانی در برلن 1930-1915، تهران: نشر فرزان روز.
تقی زاده، حسن (1920). کاوه، سال پنجم، شماره 1 و 2، شماره مسلسل 36.
جول، جیمز (1388). گرامشی، ترجمه محمد رضا زمردی، چاپ اول، تهران: نشر ثالث.
رهبری، مهدی (1391). مشروطه ناکام: تاملی در رویارویی ایرانیان با چهره ژانوسی تجدد، چاپ دوم، تهران: انتشارات کویر
زندفر، فریدون (1397). محمد علی فروغی در صحنه دیپلماسی بین الملل، چاپ اول، تهران: کتاب سرا.
شریعتی، علی (1375). اسلام شناسی، (مجموعه آثار 16)، جلد اول، چاپ سوم، تهران: قلم.
شیخ الاسلامی، محمد جواد (1392). سیمای احمدشاه قاجار، چاپ اول، تهران: نشر ماهی.
کامروا، مهران (1398). انقلاب ایران؛ ریشه های ناآرامی و شورش، ترجمه مصطفی مهر آیین، چاپ دوم، تهران: کرگدن.
کاوه، (1921). سال دوم، شماره 12.
کدی، نیکی (1392). ایران دوران قاجار و برآمدن رضا خان، ترجمه مهدی حقیقت خواه، چاپ چهارم، تهران، نشر ققنوس.
کاتوزیان، محمد علی همایون (1384). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ یازدهم، تهران: نشر مرکز.
متین، افشین (1399). هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایرانی، ترجمه حسن فشارکی، چاپ دوم، تهران: شیرازه.
میرسپاسی، علی (1393). تاملی در مدرنیته ایرانی: بحثی درباره گفتمان های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، ترجمه جلال توکلیان، چاپ اول، تهران: نشر ثالث.
نبوی، نگین (1388). روشنفکران و دولت در ایران: سیاست، گفتار و تنگنای اصالت، ترجمه حسن فشارکی، تهران: نشر شیرازه.
نیک‌پی، امیر (1399). مدرنیته، سیاست و سکولاریزاسیون: ریشه های انقلابی به نام دین، چاپ اول، تهران: نشر نگاه معاصر.
واردی، احمد (1391). زندگی و زمانه محمد علی فروغی، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، چاپ اول، تهران: نشر نامک.
وحدت، فرزین (1385). رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت خواه، چاپ دوم، تهران: انتشارات ققنوس.
هالوب، رناته (1390). آنتونیو گرامشی، فراسوی مارکسیسم و پسا مدرنیسم، ترجمه محسن حکیمی، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
 
Ansari, Ali M. The Politics of Nationalism in Modern Iran, Cambridge University Press.
Gramsci, Antonio (1999). Selections from the Prison Notebooks, London: The Electric Book Company.
Kurzman, Chales (2004). The Unthinkable Revolution in Iran, Hrvard University Press.
Marashi, Afshin (2008). Nationalizing Iran: Culture, Power and the State, Seattle and London: The University of Washington Press.
Vejdani, Farzin (2015). Making history in Iran: Education, Nationalism and Print Culture (Stanford University Press.