چالش‌های فرامنطقه ‌ای نفوذ جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا (1384-1400)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 استادیار گروه روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی ، ایران.(نویسنده مسئول)

3 استادیارگروه علوم سیاسی- روابط بین الملل و مطالعات منطقه‌ای، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران

چکیده

ارتقای قدرت منطقه‌ای ج. ا.ایران که در یکی از مناطق راهبردی ژئوپلیتیکی جهان قرار گرفته، امری لازم و ضروری می‌باشد تا زمینه تحقق هدف‌های عالی نظام و انقلاب اسلامی فراهم گردد .این در حالی است که مطابق نظریه هژمونی، قدرت‌های فرامنطقه‌ای بیش از هر زمان دیگری منافعشان حول منطقه راهبردی  خاورمیانه می‌چرخد و در تلاش‌اند تا موازنه را حفظ  و از بروز هر گونه قدرت طلبی منطقه‌ای  جلوگیری کنند‌. سوال اصلی مقاله این است : چگونه حضور قدرت‌های جهانی در خاورمیانه موجب روند کاهش قدرت منطقه‌ای ایران شده و آن را با چالش مواجه ساخته است؟ فرضیه پژوهش این است که قدرت‌های بزرگ همچون آمریکا ، چین و اروپا هر کدام با ابزارهای خاص خود درصدد هژمونی در خاورمیانه می‌باشند و از این طریق به کاهش قدرت منطقه‌ای ایران را باعث می‌شوند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که آمریکا  و اروپا از طریق ائتلاف‌ها و پیمان‌های مختلف نظامی و سیاسی-اقتصادی با کشورهای منطقه، چین با پیوندهای اقتصادی گسترده و ائتلاف‌های امنیتی محدود و... باعث محدودیت در کنش‌ورزی منطقه‌ای ایران شده‌اند.  روش تحقیق در این پژوهش کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی است و به روش فیش برداری از منابع کتابخانه ای گردآوری شده اند.

کلیدواژه‌ها


منابع فارسی
-ایکنبری،جان(۱۳۸۲)،تنها ابر قدرت (هژمونی آمریکا  در قرن ۲۱)،ترجمه عظیم فضلی پور،تهران ،موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین الملل ابرار معاصر
-برچیل،اسکات،لینکلیتر،اندرو(۱۳۹۵)،نظریه های روابط بین الملل ،ترجمه سید حسن میر فخرایی ،تهران ،انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
-بوزان،بری(۱۳۸۸)،مناطق و قدرت ها ،ترجمه رحمان قهرمان پور ،تهران ،پژوهشکده مطالعات راهبردی،۸۳-۳۱
- پورقیومی،ایوب(۸۸۳۱) ،بررسی مفهوم هژمونی؛ با تاکید بر هژمون گرایی آمریکا ،مجله سیاست دفاعی،سال۷۱ ،شماره۷۶ ،تابستان،صص۹۷-۹۴
- دهقانی فیروز ابادی،سید جلال،سید عبدالمجید زواری ،محمد رضا دهشیری و حسن خداوردی(۱۰۴۱) ،واقعیات ژئوپلیتیک و الگوی مدیریت بحران هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران ،فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای،سال۲۱ ،شناره۲ ،بهار،صص۵۳۵-۷۱۵
- دهقانی فیروز ابادی،سید جلال و محبوب شهبازی(۰۰۴۱) ،تلاش برای شناسایی ؛ تفسیری بازنمایانه از روابط ایران و آمریکا ،فصلنامه پژوهش های علوم سیاسی،پیاپی۴۶ ،شماره۳ ،تابستان،صص۸۴۱-۹۰۱
- دهقانی فیروز ابادی،سید جلال،مهدی کریمی و بهنام وکیلی(۰۰۴۱) ،عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل و پیامدهای امنیتی ان برای جمهوری اسلامی ایران ،فصلنامه علوم سیاسی،سال۴۲ ،شماره۶۹ ،زمستان
- دهشیری ، محمد رضا و مجتبی غفوری (۴۹۳۱) ،الزامات راهبردی جمهوری اسلامی ایران در قبال سیاست‌های خاورمیانه ای جدید آمریکا  ، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان،   سال ۳،شماره۲۱،زمستان،صص۳۹۱- ۵۷۱
- ربانی خوارسگانی،علی و محمد میرزایی(۳۹۳۱) ،ایدئولوژی،سوژه،هژمونی و امر سیاسی در بستر گفتمان،غرب شناسی بنیادی،پژوهشگاه انسانی و مطالعات فرهنگی،سال۵ ،شماره۱ ،بهار و تابستان،صص۶۴-۳۲
- سریع القلم،محمود(۰۹۳۱) ،مفهوم قدرت و عملکرد سیاست خارجی: مقایسه چین و ایران ،فصلنامه روابط خارجی،سال۳ ،شماره۱ ،بعار،صص۴۷-۹۴
- سمیعی اصفهانی،علیرضا و علی امیربیک(۰۹۳۱) ،قدرت منطقه‌ای ایران و چالش‌های  خارجی پیش روی ان،فصلنامه سیاست،دوره۱۴ ،شماره۴ ،زمستان،صص۸۱۱-۷۹
- شادلو،شیده و رضا ماویانی(۸۹۳۱) ،چالش امنیت خلیج فارس و قدرت‌های فرامنطقه‌ای ،فصلنامه مطالعات خلیج فارس،پیاپی۹۱ ،شماره۴۵ ،زمستان
- فرهادی،فرشید و محمد رضا هدایتی(۰۰۴۱) ،اینده نظم منطقه‌ای خاورمیانه در افق ۰۳۰۲ ،فصلنامه اینده  پژوهی دفاعی، سال۶ ،شماره۲۲ ،پاییز،صص۷۶-۷۳
- قیاسوندی،فاطمه و جلال ترکاشوند(۶۹۳۱) ،آمریکا ،جنگ های نیابتی و امنیت خاورمیانه،فصلنامه پژوهش های جهان اسلام،سال۷ ،شماره۴ ،زمستان،صص۵۰۲-۷۶۱
- غرایاق زندی،داود و محمد عباسی(۰۰۴۱) ،تحولات راهبردی و سیاست خارجی چین در خاورمیانه در دهه دوم سده بیست و یکم : چرایی و چگونگی ،فصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل،دوره۴،شماره۲،بهار،صص۲۲۵-۳۹۴
- کرمی،جهانگیر(۵۸۳۱) ،هژمونی در سیاست بین الملل؛ چارچوب مفهومی،تجربه تاریخی و اینده ان ،فصلنامه پژوهش علوم سیاسی،شماره۳ ،پاییز و زمستان،صص۷۲-۱
- مرادی،مسعود(۸۹۳۱) ،تعامل و تقابل در روابط خارجی ایران و اتحادیه اروپا،مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام ،شماره۵۲ ،پاییز و زمستان
- مرادی ،ایرج(۸۹۳۱) ،تعامل و تقابل در روابط خارجی ایران و اتحادیه اروپا ،فصلنامه  پژوهش های تاریخی ایران و اسلام، شماره۵۲،پاییز و زمستان
- مطلبی،مسعود و علی قدیم ملالو(۷۹۳۱) ،خلیج فارس در هندسه قدرت نظام جهانی و نقش قدرت‌های فرامنطقه‌ای در ان ،فصلنامه راهبردی سیاسی،سال۲ ،شماره۴ ،بهار،صص      ۰۶-۹۲
- میر فخرایی ، سید حسن (۷۹۳۱)،رفتار موازنه گرانه روسیه در خاورمیانه: مطالعه موردی ایران و عربستان ،فصلنامه مطالعات روابط بین الملل ،سال۱۱،شماره۴۴،زمستان،صص۴۶۱-۵۴۱
- نوری،علیرضا(۹۹۳۱) ،چالش نظم هژمونیک،ثبات و موازنه در خاورمیانه؛ با رویکرد همکاری ایران و روسیه،فصلنامه علمی رهیافت های سیاسی و بین المللی،دوره۱۱ ،شماره۴ ،تابستان،صص   ۸۰۱-۷۷
- ورموث،کریستینه(۸۹۳۱) ،روسیه و چین در خاورمیانه،ترجمه اکبر بتوئی و جواد عرب یار محمدی،مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری،ابان
عسگرخانی ابومحمد (1395)، رژیمهای بینالمللی، تهران، نشر خرسندی
  قنبرلو عبدله (1385)، ثبات هژمونیک در استراتژی اقتصادی- امنیتی آمریکا ، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نهم، شماره چهارم، زمستان
اندرسون،پری، (1383)، معادلات و تناقضات آنتونیوگرامشی،ترجمه شاپور اعتماد، تهران، انتشارات طرح نو، چاپاول.
راثی تهرانی حبیب (1388)،نظریه هژمونی آنتیونیو گرامشی، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 16.
منابع لاتین
     Droz-Vincent , Philippe(2020 ),the renewed struggle for Syria : from the war in Syria to the war over Syria , the international spectator ,55, pp 1-17.
Gause ,F .Gregory (2019) , ''Hegemony '' copared:Great Britain and the United States in the middle east ,security studies ,28, ppc565-587.
Kirasirova , Masha (2018 ), ''Russia's foreign policy in the middle east '' , mediterranean politics ,25 , pp 263-271
Wojczwski , Thorsten (2018 ), global power shifts and world order : the contestation of Western discursive hegemony , Cambridge review of international affairs , 31, pp 33-52.
Nasr , Vali and Takeyh , Ray (2018 ) ,'' the costs of containing Iran '' , foreign affairs ,January/February.
Darwichc, M (2019 ), great and regional powers in the middle east ,project on middle east political sincece . Pompes studies34.
Fulton , J (2019 ) , friends with benefits :Chines partnership diplomacy in the gulf , project on middle east political sincece , pompes studies34.
Rayn , C (2019 ), shifting alliance and shifting theories in the middle east project on middle east political sincece ,pompes studies34.
Fiedler , Radostow (2018 ) , European Union and the Islanic Republic of Iran :opportunities and challenges available in:ptsm.edu.pl/wp-content / uploads /filders:pdf.
Obama , Barack (2015 ), Rhetorical abuse over Iran deal is troubling , Obama tells Jewish groups.
Gady , Franz-Stefan (2016 ), Iran and Russia negotiating ,accessible at:http :// the diplomat.com.
Kozhanov , Nikolay (2018 ) , Russia policy across the middle east : motivations and methods, research paper for Russia and Eurasia program ,February, pp 1-35.
 
Yitzhak Shichor, “Sino-American Crosscurrents in the Middle East: Perceptions and Realities,” in Toward Well-Oiled Relations? China’s Presence in the Middle East Following the Arab Spring, ed. Niv Horesh (London: Palgrave Macmillan, 2016), 11.
- Jonathan Fulton(2022),” China and the Persian Gulf: Hedging Under the U.S. Umbrella”, 36 1540 Handbook ch36.indd 492.
 
Strange Suzan (1987), The Persistent Myth of Lost Hegemony, International Organization, vol. 41.
 Kennedy Paul (1988), The Rise and Fall of the Great Powers: Change and Military Conflict from 1500-2000, London: Unwin Hyman Limited
Mohd. Noor Mat Yazid, (2015) The theory of hegemonic stability, hegemonic power and international political economic stability.Global Journal of Political, 3 (6). pp. 67-79
Gillard Matthew (2006), Hegemonic Stability theory and the evolution of the space weaponization regime during the cold war, a thesis submitted in partial fulfillment of the requirement for the degree of M.A., University of British Columbia