ساز و کارهای استقرار عدالت در نظام قضائی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق،گرایش حقوق خصوصی،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، ایران

2 استادیار، گروه حقوق خصوصی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی،اراک، ایران

3 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاداسلامی، واحد اراک، ایران

چکیده

بی‌تردید یکی از ارکان هر دولتی بعد از تقنین و اجرا، قضاوت است که از نظر نهادی در قوۀ قضاییه متجلی می‌شود؛ قوه‌ای که غایت و فلسفۀ وجودی آن برپایی و استقرار عدالت است. نظام جمهوری اسلامی ایران نیز نه تنها از این قاعده مستثنی نیست، بلکه از آنجایی که این دولت هم میراث‌دار سنت قدمایی فقه شیعه است و هم با بهره ‌گیری از مبانی مترقی تجدد تاسیس شده است، از همین رو، معیارهای عدالت در نظام قضایی‌اش مضاعف و دو چندان است. تا جایی که می‌توان گفت ایران از این منظر یکی از موفق‌ترین قوه‌های قضاییه در جهان امروز را تجربه می‌کند. معهذا، برخلاف واقعیتِ عدالت‌محور نظام قضایی ایران امروزه بازنمایی‌های رسانه‌ای مغرضانه‌ای از فرایند دادرسی ایران در غرب ارائه می‌شود. از همین رو، پرسش اصلی این تحقیق این است که سازوکارهای استقرار عدالت در نظام قضائی ج.ا.ا. چیست. فرضیه تحقیق بر آن بوده است که دادرسی قضایی در ایران دارای مبانی و اصولی حقوقی و قانونی مشخصی است که نه تنها در چارچوب جهان بینی اسلامی و فقه شیعه، بلکه از منظر حقوقی عرفی غربی نیز قابل دفاع است. یافته‌های تحقیق نشان داده است که اصول دادرسی منصفانه مبنای تئوری قضاوت در دستگاه قضایی ج.ا. است که این اصول در قانون اساسی، قوانین موضوعه بازتاب یافته و ریشه در متونِ وحیانی و عقلانی‌ای دارد که مبنای این قوانین قرار گرفته‌اند. رویکرد مقاله توصیفی-تحلیلی و شیوۀ جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و اسنادی بوده است. 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
نهج البلاغه
ارسطو (1389)، اخلاق نیکوماخوسی، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات طرح نو
انصاری، محمود رضا، و بیاتی، محمد  حسین (1401)، جایگاه عدالت قضایی در تحقق جامعه مطلوب اسلامی. رهیافت انقلاب اسلامی، 16(59)، 275-294.
امین، سید حسن (1381)، نظام قضایى در ایران پس از اسلام، مجله تاریخ اسلام 1381 شماره 10
باربیه، موریس (1395)، دین و سیاست در اندیشۀ مدرن، ترجمۀ امیر رضایی، تهران، نشر قصیده سرا
برهانی، بلقیس (1401)، اصول و قواعد حاکم بر دادرسی مدنی در حقوق ایران و فرانسه، تمدن حقوقی، دوره 5، شماره 11، 417- 434.
باقرزاده، محمدرضا (1389)، نگاهى مقایسه اى به جهان شمولى حقوق بشر در اسلام، ماهنامه معرفت، مهر 1383 ، شماره 7
بوشهری، جعفر. (1354)، حقوق اساسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
پوراستاد، مجید (1378)، اصول آیین دادرسی مدنی فراملی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهردانش
رابین، کری (1396)، ذهن ارتجاعی: محافظه کاری از ادموند برک تا سارا پالین، ترجمه شهریار خواجیان، تهران، نشر ققنوس
راهپیما، مهدی، و گرجی ‌ازندریانی، علی اکبر (1391)، دادرسی مالیاتی در پرتو اصول دادرسی عادلانه، تهران، نشر جنگل
دوزیناس، کوستاس (1396)، حقوق بشر و امپراتوری: فلسفۀ سیاسی جهان وطن گرایی، ترجمۀ علی صابری تولایی، تهران، نشرترجمان
ذهنى تهرانى، سید محمد جواد (1373)، عناوین الاحکام( ترجمه و شرح متن لمعه)، قم، انتشارات کتابفروشی وجدانی
حاجی حیدر، حمید (1388)، تحول تاریخی مفهوم عدالت، نشریه علوم سیاسی، سال دوازدهم شماره 1 (شمارۀ پیاپی 45، بهار 1388)
حیدری, سیروس, و حمیدیان, حمید. (1400). اصل علنی بودن دادرسی مدنی. فصلنامه مطالعات حقوقی, 13(1), 87-118.
خندانی، وحید، و عامری نیا، محمد باقر. (1397). استقلال قضایی در حقوق ایران و انگلیس. فصلنامه تحقیقات حقوقی بین المللی، 11(41)، 191-206.
خندانی، وحید، و عامری نیا، محمد باقر، و کریمی، قوام (1400)، اصل علنی بودن دادرسی در حقوق ایران، فقه اسلامی و حقوق انگلیس، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره 17، شماره 65، آذر 1400، صفحه 116-136 
خمینی، روح الله (1378)، صحیفه امام، جلد 16، تهران، انتشارات مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی(س)
فلای شاکر، ساموئل (1397)، تاریخ مختصر عدالت توزیعی، ترجمۀ مجید امینی، تهران، نشر مرکز
کِر، فرگس (1392)، توماس آکوئینی، ترجمۀ هادی ربیعی، تهران، نشر افق
مسعودیان، مصطفی. (1398). تحلیل فقهی حقوقی شاخصه‌های عدالت قضایی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،  فصلنامه دانش حقوق عمومی، 8(25)، 103-124
میراحمدی، منصور، و شیری، اکرم (1388)، عدالت سیاسی در گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی، علوم سیاسی - دانشگاه باقرالعلوم (ع) زمستان 1388 - شماره 48
موسوی بجنوردی، سید محمد، و روحانی، سمیه. (1391). شاخصه‌های عدالت قضایی از منظر امیر المؤمنین علی(ع) با رویکردی برآرای امام خمینی(س). پژوهشنامه متین، 14(54)، 19-43.
موحد، محمد علی (1384)، در هوای حق و عدالت: از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران، نشر کارنامه
واعظى، احمد. (1384). عدالت صورى، عدالت محتوایى. فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، 8(شماره بیست و نهم - بهار 84)، 85-98.
هراتیان، علی، عباسلو، بختیار، منتظر، مهدی، و ضرابی، میترا. (1400). جایگاه عدالت در حقوق مدنی ایران( مطالعه موردی جبران خسارت). رهیافت انقلاب اسلامی، 15(55)، 291-310.
:/