بررسی مسئله‏ طلاق در ایران پس از انقلاب اسلامی و رویکرد فقهی-حقوقی به آن با تاکید بر مقوله‏ نشوز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد، ایران.

2 استادیارگروه فقه، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران(نویسنده مسئول)

3 استادیارگروه فقه، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

طلاق در ایران پس از انقلاب و به ویژه در دهه‏ اخیر رشد فزاینده‏ای به خود گرفته است. این امر در مولفه‏های مختلفی همچون مسائل اقتصادی، تفاوت سنی، اختلافات طبقاتی، تفاوت در سطح تحصیلات، اعتیاد، خیانت و ... ریشه دارد که یکی از آنها نشوز می‏باشد. موضوع مقاله‏ حاضر، بررسی علل رشد طلاق در ایران پس از انقلاب و تطبیق رویکردهای فقهی ـ حقوقی نسبت به آن با تاکید بر همین مقوله‏ نشوز است. سئوال اصلی پژوهش: رویکردهای فقهی و حقوقی به مسئله‏ نشوز دارای چه ویژگی‏هایی هستند؟ فرضیه‏ای که به دنبال این پرسش مطرح می‏شود: رویکرد فقها، مبتنی بر اباحه یا منع است و رویکرد حقوقی مبتنی بر ضمانت اجرای مدنی و کیفری. نتایج تحقیق نشان می‏دهد که برخی از فقها نفی تعلق گناه در طلاق را دال بر مباح بودن آن می‏دانند. در مقابل، نگرش حقوقی با فاصله گرفتن از حق‏پنداری مطلق مردانه به طلاق، امکان‏هایی را برای طلاق قضایی زوجه قائل می‏شود؛ که امکان نشوز جنسی زوج، به دو گونه‏ فعل و ترک فعل متصور است. پس اگر مرد به واسطه‏ انحرافات و رفتارهای سوء جنسی، زوجه را در معرض خشونت‌های مستمر قرار داده و شرایط غیرقابل تحملی را برای او به وجود آورد، زوجه می‌تواند با استناد به بند 4 تبصره‏ی ماده‏ی 1130 قانون مدنی، از دادگاه تقاضای طلاق نموده و در صورت عدم نتیجه‏ اجبار زوج به طلاق، از حق طلاق قضایی برخوردار باشد. روش تحقیق در این مقاله، گردآوری منابع موجود و استناد به آمار مربوطه به شیوه‏ کتابخانه‏ای است و تحلیل داده‏های به دست‏آمده است.

کلیدواژه‌ها


  • ابن منظور ، محمد بن مکرم ،(1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر الطباعه والنشر والتوزیع.

    اسدی، لیلا سادات، (۱۳۸۳)، «جایگاه عسر و حرج - قانون و رویه»، فصلنامه فقه و حقوق اسلامی، تهران، نشریه مرکز تحقیقات واحد خواهران دانشگاه امام صادق ، ش۳۵-۳۶

    افضلی، عبدالرحمن؛ عزیزمحمدی، ساناز؛ میرزمانی، سید محمود و کیایی، مریم (1398)، «تحلیل نگرش کارشناسان حقوقی به دلایل درخواست طلاق زوجین در دادگاه‏های خانواده شهر تهران»، فصلنامه بین‏المللی قانون‏یار، دوره سوم، شماره دوازدهم، زمستان 1398، صص 470ـ441.

    امامی، حسن، بی‌تا، حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.

    جبعی عاملی، زین‏الدین (شهید ثانی) (۱۴۱۶ ه.ق)، مسالک الافهام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.

    جمالی، محمد و امینی، لیلا (1401)، «نقد دیدگاه‏های فقهی ناظر بر اساس آیات قرآن»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال پنجاه و پنجم، شماره اول، بهار و تابستان 1401، صص 102ـ77.

    حر عاملی، محمدبن حسن (1371)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: موسسه آل‏البیت علیه‏السلام لاحیاء التراث.

    حلی ، جعفربن الحسن (1403)، المختصر النافع. تهران: مکتبه الاسلامیه الکبری.

    حلی، ابن ادریس(1411)، السرائر، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم.

    حلی، جعفر بن حسن،(1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان.

    حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1420ه.ق)، تحریر الأحکام الشرعیۀ علی مذهب الإمامیۀ، مؤسسه امام صادق.

    حلی، حسن بن یوسف، (علامه حلی) (۱۴۱۳ق)، قواعد الاحکام، قم: نشر اسلامی.

    حلیمی، طیبه و آقایی، سید رسول (1399)، «موجبات نشوز زوج در فقه امامیه و حقوق ایران»، پژوهش‏نامه حقوق اسلامی، دوره 1، شماره 1، شماره پیاپی 1، شهریور 1399، صص 81ـ65.

    راوندی، قطب‌الدین (1405)، فقه القرآن، قم: کتابخانه‏ی آیت‏الله نجفی مرعشی.

    رحیم‏پور، عدنان؛ رحیم‏زاده، حسین و رحیم‏پور، فلاح (1396)، «راهکارهای فقه اسلامی پیشگیری از وقوع آسیب اجتماعی طلاق»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال یازدهم، شماره دوم، پیاپی (77)، تابستان 1396، صص 252ـ219.

    سبحانی تبریزی؛ جعفر (1416)، نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم: موسسه امام صادق.

    سیف‏زاده، علی و قنبری برزیان، علی (1392)، «بررسی نقش خشونت بر میزان طلاق در میان زنان»، زن و جامعه، سال چهارم، پائیز 1392، شماره 3 (پیاپی 15).

    شاه‏مرادی، سمیه. (1395). «پیش‏بینی طلاق بر اساس صفات شخصیتی، اختلالات روانی و ویژگیهای جمعیت‏شناختی». فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 11(35 )، 61-80. SID. https://sid.ir/paper/262317/fa

    شوشتری، محمدتقی (1365،) النجعة فی شرح اللمعه، تهران: کتابفروشی صدوق.

    شیرپور، ولی (1390)، «اعتیاد و تاثیر آن بر طلاق»، مجله دادرسی، فروردین و اردیبهشت 1390، شماره 85.

    طریحی، فخر الدین (1403هـ ق)، مجمع البحرین، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

    طوسی؛ محمد بن علی بن حمزه (1408،) الوسیلة الى نیل الفضیله؛ قم: کتابخانه مرعشی نجفی.

    علوی قزوینی، علی (۱۳۷۹)، «بررسی نظریه طلاق حاکم و ماهیت حقوقی آن»، فصلنامه‏ مفید، ش ۱۱.

    علی مندگاری، ملیحه؛ رازی نظرآباد، حجیبه بی‏بی (1395)، «بسترهای اقتصادی موثر بر تصمیم‏گیری زوجین به طلاق: مطالعه‏ی موردی شهر تهران»، پژوهش‏نامه‏ی حقوق اسلامی تهران، سال هفتم، شماره‏ی سوم، پاییز 1395، صص 145ـ117.

    فاضل آبی، حسن بن ابی طالب (1417،) کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه‌ی علمیه قم.

    فاضل لنکرانی، محمد (۱۳۷۷)، جامع المسائل، قم: مطبوعاتی امیر.

    فاضل موحدی لنکرانی؛ محمد (1425)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله (کتاب النکاح)، قم: مرکز فقه ائمه اطهار.

    فیروزی بروجنی، زهرا و علی‏اکبری، مجتبی (1402)، «بررسی رابطه شرایط شغلی و خیانت زناشویی در زنان شاغل در شرکت‏های تولیدی شهرک صنعتی بروجن»، مطالعات روان‏شناسی و علوم تربیتی، بهار 1402، دوره نهم، شماره 1، صص 176ـ153.

    قمی، محمد بن علی بن بابویه (1400)، المقنع، قم: نشر پیام علمدار.

    کاتوزیان، ناصر (۱۳۷۵)، حقوق مدنی (خانواده)، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.

    کاظمی‏پور، شهلا و خوشنویس، اعظم (1392)، «فراتحلیل مطالعات انجام‏شده در زمینه سطح، روند و تعیین‏کننده‏های طلاق در ایران و کشورهای منتخب طی سالهای 90ـ1365»، مطالعات جمعیتی، بهار و تابستان 1392، شماره 1، صص 59ـ33.

    کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407هـ ق)، کافی، دار الکتب الاسلامیه.

    معاونت آموزش قوه قضاییه (1388)، رویه قضایی ایران در ارتباط با دادگاه های خانواده، تهران: نشر جنگل.

    مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیه، قم: مدرسه امام امیر المومنین.

    مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۷ق)، استفتائات جدید، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب.

    موسوی خویی، محمد تقی (۱۴۱۴ق)، الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، بیروت: دار‌المؤرخ العربی.

    مومنی جاوید، مهرآور و شعاع کاظمی، مهرانگیز (1390)، «تاثیر روان‏درمانی زوجینی بر کیفیت زندگی زوجین آسیب‏دیده از خیانتهای زناشویی در تهران»، پژوهش و سلامت، سال 1390، دوره 1، شماره 1، صص 65ـ53.

    مهرپور، حسین (1372)، دیدگاههای جدید در مسائل حقوقی، تهران: اطلاعات.

    نارویی‏نژاد، مالک (1401)، «بررسی و تحلیل نقش خانواده در اجتماعی شدن فرزندان»، نهمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی ایران، تهران.

    نجفی، محمد حسن (1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    نقشبندی، شیما؛ خواجه‏نوری، بیژن و عباسی شوازی، محمدتقی (1401)، «تبیین رابطه بین مصرف رسانه‏ای و طلاق عاطفی، با تاکید بر محتوای رسانه‏ها»، دوفصلنامه مسائل اجتماعی ایران، دوره 13، شماره 1، صص 269ـ249.

    هدایت‏نیا، فرج الله (۱۳۸۳)، «ارزشیابی قوانین خانواده، بخش پایانی»، مطالعات راهبردی زنان، تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان، شماره ۲۹.

    هدایت‏نیا، فرج‏الله و گنجی، سیدجواد سیدعلیزاده (1392)، «نشوز زوج در فقه و حقوق خانواده جمهوری اسلامی ایران»، حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 37، تابستان 1392، صص 97ـ73.

    هنریان، مسعوده و یونسی، سیدجلال (1390)، «بررسی علل طلاق در دادگاه‏های خانواده تهران»، فصلنامه مطالعات روان شناسی بالینی، شماره سوم، سال اول، تابستان 1390، صص153ـ125.

    • ب.نشریات و سایت‏های خبری

    «78 الی 80 درصد طلاق‏ها در جوانان زیر 30 سال است»، پایگاه خبری تحلیلی خرداد، 02/10/2014.

    «78 درصد طلاق‏ها برای مسائل جنسی»، تابناک، 15 اسفند 1389.

    «ازدواج در کشور کاهش و طلاق افزایش یافته است»، ایرنا، 13 دی 1394.

    «آمار طلاق در ایران و عوامل موثر بر آن»، دادسو، 01 مرداد 1401. پیوند: https://dadsoo.com/divorce-statistics-in-iran60/

    «زنان، متقاضی 70 درصد طلاق‏ها در ایران»، پایگاه خبری تحلیلی جمهوریت، 06/07/2014.

    «گزارش سازمان ثبت از کاهش ازدواج و افزایش طلاق در کشور»، عصر ایران، 02/02/1393.

    .منابع انگلیسی

    - Clarke. L. and Berrington. A. (1999). “Socio-demographic predictors of divorce”. Simons. J. (ed.) High Divorce Rates: The State of the Evidence on Reasons and Remedies. Research Series, vol. 1. pp. 1-38. London: Lord Chancellor’s Department.

    •