بررسی نگرش شریعتی و آرنت به جامعه پیشا انقلابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد آشتیان ،دانشکده علوم انسانی، گروه علوم سیاسی، آشتیان، ایران

2 استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی ، ایران،واحد آشتیان ،دانشکده علوم انسانی، گروه علوم سیاسی(استاد راهنما)

3 استادیار گروه جامعه شناسی ، دانشکده علوم انسانی ، واحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامی، آشتیان، ایران

چکیده

مقایسه دو اندیشمند اسلامی و غربی یعنی علی شریعتی و هانا آرنت به دلیل تحلیل وضعیت جوامع پیشا انقلابی می­تواند گویای دلایل وقوع انقلاب­ها و تلاش برای ایجاد یک جامعه جدید باشد. پرسش مقاله حاضر این است که دیدگاه شریعتی و آرنت نسبت به جامعه پیشا انقلابی چه تفاوت و شباهت­هایی با یکدیگر دارند؟ فرضیه مقاله این است: از نظر شریعتی و آرنت عمل­گرایی، هویت­یابی و انسانیت محوری دغدغه جامعه پیشا انقلابی است؛ با این تفاوت که در اندیشه آرنت جامعۀ مطلوب بنیان گذاشتن سیاست دوستی و مبتنی بر عمل است، اما در دیدگاه شریعتی به جامعه­ای ایدئولوژیک و مبتنی بر تغییر دائمی ختم می­شود. نقطه مشترک شریعتی و آرنت در این است که خواستار جامعه پویا و ایجاد یک نظام ارزشی جدید بر مبنای عمل و ارزش­های انسانی و از بین بردن بی عدالتی و استثمار و استبداد هستند. به همین دلیل توده­های مردمی پیشاانقلابی از نظر شریعتی و آرنت، تشنه هویت، معنا و ایجاد یک نظام هنجاری در نظر گرفته می­شوند که به دنبال یافتن مسیری برای عبور از ظلم و ستم و ایجاد بستری برای پیاده­سازی اصول انسانی هستند. اما از منظر تفاوت­ها باید گفت که  رویکرد آرنت با الهام از اندیشه ارسطو، وضع آینده را دائمی و تلاشی برای بنیان گذاشتن دوستی تلقی می­کند، از این­رو عمل را بر زحمت و معاش ترجیح می­دهد. اما در دیدگاه شریعتی، انسانیت موضوعی پایان ناپذیر بوده و وظیفه ذاتی سیاست این است که تحول را به­عنوان امری کیفی و دائما در حال تغییر ایجاد نماید. مقاله حاضر از روش مقایسه­ای بهره برده است. 

کلیدواژه‌ها


اسپریگنز، توماس (1389)، فهم نظریه­های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، چاپ ششم، تهران: نشر آگه.
انصاری، منصور (1379)، هانا آرنت و نقد فلسفه سیاسی، تهران: نشر مرکز.
آرنت، هانا (1381)، انقلاب، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: انتشارات خوارزمی.
آرنت، هانا (1389)، وضع بشر، ترجمه مسعود علیا، تهران: انتشارات ققنوس.
آرنت، هانا (1951)، ریشههای توتالیتاریسم، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات ثالث.
بشیریه، حسین (1387)، تاریخ اندیشه­های سیاسی در قرن بیستم، لیبرالیسم و محافظه کاری، تهران: نشر نی.
 تدین‌راد، علی، نجف­پور، سارا (1401)، بررسی نسبت خشونت، جنگ و سیاست با تأکید بر اندیشه‌های هانا آرنت، فصلنامه سیاست پژوهی اسلامی، سال اول، شماره سوم، صص 110-81.
رشیدی، احمد (1392). بازخوانی گفتمان مسلط روشنفکریِ هم پیوند با انقلاب اسلامی در چهارچوب ملی‏ گرایی فرهنگی، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، دورۀ سوم، شماره 8. 137-119.
رشیدی، احمد؛ دوست محمدی، حسین. (1398). تحلیل ساختار سه‌وجهی اندیشه‌های علی شریعتی. فصلنامه سیاست، دورۀ 49، شماره سوم. 664-645.                . doi: 10.22059/jpq.2019.226840.1007012
رهنما، علی(1381)، چهره­نگاری سیاسی علی شریعتی، ترجمه مجید نکودست، تهران: انتشارات حسینیه ارشاد.
شریعتی، علی (1358)، شیعه، تهران: انتشارات سحاب کتاب.
شریعتی، علی (1384)، آثار گوناگون، مجموعه آثار 35 ، چاپ پنجم، تهران: انتشارات چاپخش و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی (1389) ، هبوط در کویر(مجموعه آثار، جلد 13)چاپ سیام، تهران: انتشارات چاپخش.
شریعتی، علی (1389)، حسین وارث آدم، مجموعه آثار19،تهران:انتشارات قلم.
شریعتی، علی (1390)، انسان، تهران: انتشارات الهام و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
عبدالکریمی، بیژن (1393)، نوشته­های اساسی شریعتی، چاپ اول، تهران: انتشارات نقد فرهنگ.
لامعی، شعبانعلی(1390)، دکتر شریعتی در آئینه خاطرات، تهران: انتشارات رامند.
محمدی، میثم (1383)، مسئله، مهیت و مسئولیت روشنفکری در ایران، مجله آئین، شماره 2، آذر 1383، صص 49 – 43.
Arendt, Hannah (1958), The Origins of Totalitarianism, New York, Harcourt.