جایگاه قدرت در اندیشه اسلامی و دولت مدرن:مطالعه موردی فارابی و فوکو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه علوم سیاسی، گرایش اندیشه سیاسی، واحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامی، آشتیان، ایران

2 دانشیار گروه روابط بین الملل، دانشگاه اراک، اراک، ایران

3 استادیار گروه جامعه شناسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

چکیده

قدرت به عنوان یکی از مولفه‌های مهم امور مدنی، عموماً موضوع تأملات نظری اکثر فلاسفه سیاسی و اجتماعی بوده؛ پرسش از چیستی و چگونگی قدرت و منشا و مشروعیت آن در این تاملات تئوریک مورد توجه واقع می‌شده است. در همین راستا، پرسش اصلی این پژوهش آن بوده که قدرت چه جایگاهی در اندیشه اسلامی و دولت مدرن دارد. این تحقیق برای این منظور، دو متفکر از دو گستره تمدنی و زمانی متفاوت را بررسی مقایسه‌ای کرده است. فرضیه تحقیق بر آن بوده که اگرچه مفهوم قدرت در دستگاه معرفتی این دو متفکر جایگاه قابل توجهی داشته ولی نوع برخورد و نحوه پردازش مفهومی آن تابعی از مبانی فکر متفاوت آن دو است. غایت قدرت در نظام سیاسی مدینه فاضله فارابی، با توجه به مبنای افلاطونی-ارسطویی فلسفه او، سعادت حقیقی است و در نظام سیاسی غیرفاضله تغلب. در حالی‌که برای فوکو، قدرت ماهیتی اجتماعی دارد و بیش از آن که ذاتاً معطوف غایات مدنی باشد روابط و شبکه‌ مناسبات مختلف اجتماعی را در تمام سطوح تحلیل می‌کند؛ و به بدیلِ سیستماتیک آن، مقاومت، نیز می‌پردازد. معهذا در اندیشه فارابی نیز نوعی از مقاومت در نظریه نوابت طرح می‌شود که اگرچه برای او منفی است اما قابل بازخوانی در بستر رویکرد قرائتِ انتقادی است. روش پژوهش تفسیری و جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و اسنادی بوده است.

کلیدواژه‌ها


-                      آزاد ارمکی، تقی (1387)، اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان، تهران، سروش
-                      آزاد ارمکی، تقی (1382)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، تهران، انتشارات علم
-                      اسکات، جیمز (1396)، سلطه و هنر مقاومت، ترجمه خاکباز، تهران، نشرمرکز
-                      اوکسالا، یوهانا (1402)، چگونه فوکو بخوانیم، ترجمه جمشیدی، تهران، شوند
-                      ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1376). ماجرای فکر فلسفی، تهران، طرح نو.
-                      بحرانی، مرتضی (1386)، فرد مدنی و فردگرایی فلسفی در فلسفه سیاسی مسلمانان، مجله مطالعات علوم سیاسى 1386 شماره 38
-                      بحرانی، مرتضی (1394)، «نوابت» در فلسفه فارابی و ابن باجه، پژوهش سیاست نظری پاییز و زمستان 1394 شماره 18، ص 28-4
-                      بشیریه، حسین (1379)، مقدمه مترجم، در دریفوس و رابینو (1379)، میشل فوکو، ترجمه بشیریه، تهران، نشرنی، صص 13-41
-                      تاجیک، محمدرضا؛ رضازاده، خسرو. (1401). تحلیل قدرت موّلد فوکویی از منظر گفتمان (مطالعه موردی: تبیین سیاست خارجی ج.ا. (رهیافت‌های سیاسی و بین ‌المللی، 13(4)
-                      تورانی، اعلی، عمرانیان، نرجس، مرتضوی، ام‌البنین. (1391). رابطۀ سعادت و سیاست از دیدگاه فارابی. آموزه‌های فلسفه اسلامی، 7(10)، 107-120.
-                      داوری، رضا(1374). فارابی، تهران، طرح نو
-                      ژیژک، اسلاوی (1397)، مقدمه بر کتاب کوتاه‌ترین سایه، نوشته زوپانچیچ، ترجمه نجفی، تهران، هرمس
-                      رحمانی تیرکلایی، حسین. (1399). تبیین مفاهیم علوی در الگوی قدرت سیاسی از منظرآیت‌الله خامنه‌ای. رهیافت انقلاب اسلامی، 14(52)، 3-20.
-                      رنجبر، ایرج؛ صادقی متین، محمد جواد (1397)، نسبت سنجی خشونت و سیاست در اندیشه سیاسی فارابی بر اساس چارچوب نظری هانا آرنت، مجله مطالعات رهیافتهای سیاسی و بین المللی، زمستان 1397، شماره 4، صص 94-120
-                      روزنتال، اروین(1388). اندیشه سیاسی اسلام، ترجمه اردستانی، تهران، قومس.
-                      شیرازی، محمد (1388)، «دیرینه شناسی و تبارشناسی فوکو به عنوان روشی در مقابل روش های تاریخی»، پژوهشنامه علوم اجتماعی، سال سوم، شماره چهارم، صص127-101.ب
-                      فارابی، ابونصرمحمد (1991). آراء اهل المدینه الفاضله، بیروت‌، دارالمشرق.
-                      فارابی، ابونصرمحمد(1371). سیاست مدنیه، ترجمه سجادی، تهران، وزارت فرهنگ.
-                      الفارابی، ابونصر(1976). القول فی التالیف و التناسب، بیروت، مطبعه دارالکتب
-                      فوزی، یحیی؛ مرادی، روح‌الله (1395). بررسی تطبیقی نظریه عدالت اجتماعی در اسلام و غرب، پژوهشکدۀ امام خمینی
-                      فوکو، میشل (1400)، باید از جامعه دفاع کرد، ترجمه نجفزاده، تهران، اختران
-                      فوکو، میشل (1385)، نیچه فروید مارکس، در کتاب زرتشت نیچه کیست؟، گزیده و ترجمه حنایی کاشانی، صص 39-67
-                      فوکو، میشل (1379)، سوژه و قدرت، در دریفوس و رابینو (1379)، میشل فوکو، ترجمه بشیریه، تهران، نشرنی
-                      قادرزاده، هیرش، نوری، هادی، نعیمی، عباس. (1391). بازشناسی مفهوم قدرت در اندیشۀ فوکو. غرب‌شناسی بنیادی، 3(2)، 107-127.
-                      قادری، حاتم(1388). اندیشه‌های سیاسی در اسلام، تهران، سمت.
-                      عالم، عبدالرحمن (1379)، بنیادهای علم سیاست، تهران، نی
-                      طباطبایی، سیدجواد (1396)، زوال اندیشه سیاسی، تهران، مینوی‌خرد
-                      طباطبایی، سیدجواد (1392)، تأملی در ترجمه متنهای سیاسی، تهران، مینوی‌خرد
-                      کرون، پاتریشیا(1389). تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه جعفری، سخن.
-                      میرزایی، حسین؛ سلطانی، سعید؛ و قاسم‌زاده، داود (1391)، عاملیت و ساختار در اندیشه فوکو، مطالعات جامعه‌شناسی، سال پنجم، شماره 17، 1391، صص 69-55
-                      مهدی، محسن(1378). «مدینه فاضله فارابی»، در مجموعه مقالات سمینار تاریخ علم در اسلام، به کوشش شعاعی و حیدرنیا، نشرالهدی.
-                      ناظرزاده، فرناز (1376). فلسفه سیاسی فارابی، تهران، دانشگاه‌الزهراء.
-                      نوابخش، مهرداد؛ کریمی، فاروق (1388)، واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو، مطالعات سیاسی بهار 1388
Christiano، Tom، "Authority"، The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2020 Edition)، Edward N. Zalta (ed.)
Deacon، R. (2002). An analytics of power relations: Foucault on the history of discipline. History of the Human Sciences، 15(1)، 89–117.https://doi.org/10.1177/0952695102015001074