ارزیابی نظریه ژئوپلیتیک شیعه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

2 گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

با وجود دور بودن شیعیان از قدرت سیاسی در بیشتر کشورها که عمدتأ آنها را به صورت اقلیت‌هایی محروم و حاشیه‌ای نگه‌داشته، ماهیت و ظرفیت اجتماعی و سیاسی تشیع، تا حدود زیادی مغفول مانده است. در سایه انقلاب اسلامی ایران، شیعیان در کشورهای گوناگون از انزوای سیاسی- اجتماعی بیرون آمده و در مسیر قدرت‌یابی و تجدید هویت خویش گام برداشتند. این تحولات به تدریج منجر به شکل‌گیری ایده ژئوپلیتیک شیعه در منطقه خاورمیانه گردید. از آنجا که انقلاب اسلامی ایران برگرفته از اصول و آرمان‌های مذهب تشیع بود و در جامعه‌ای که با اکثریت جمعیت شیعی به وقوع پیوسته بود، شیعیان سایر کشورها بالاخص شیعیان مجاور ایران متأثر از اهداف و آرمان‌های آن گردیدند. این تأثیرگذاری ابتدا به صورت خودآگاهی مذهبی و سپس تمایل جهت احقاق حقوق و سهیم‌شدن در قدرت را به دنبال داشت. موج دوم شکل‌گیری ژئوپلیتیک شیعه به دنبال حمله آمریکا به عراق و سقوط رژیم بعثی است. در ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ ﺷﯿﻌﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن در آنﻫﺎ از ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، ﯾﮏ اﻗﻠﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ و ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ در رواﺑﻂ ﻗﺪرت ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ. این مقاله در تلاش است تا با بررسی دیدگاه‌های نظری روابط بین‌الملل به چگونگی شکل‌گیری ژئوپلتیک شیعه پرداخته و واقعیت را در گستره سیاست خارجی ج.ا.ایران مورد ارزیابی قرار دهد. 

کلیدواژه‌ها


احمدی، سیدعباس(1388)، مذهب و گسترش حوزه نفوذ؛ مورد ج.ا.ایران و مذهب شیعه، دانشگاه تربیت مدرس.
استراتژی امنیت ملی آمریکا در قرن ٢١(1381)، کمیسیون تدوین استراتژی ملی آمریکا، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­المللی ابرار معاصر، ترجمه آقایان دهمشگی، فرهنگی و راه چمنی.
برچیل، اسکات و دیگران(1391)، نظریه­های روابط بین­الملل، ترجمه حمیرا مشیرزاده و روح­الله طالبی­آرانی، تهران: نشر میزان.
توال، فرانسوا (۱۳۸۲)، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر. تهران: انتشارات ویستار.
ثقفی عامری، ناصر (1385)، «عراق جدید، تغییرات ژئوپلیتیک»، ترجمه پیروز ایزدی. تهران: فصلنامه راهبرد، شماره 39. بهار 1385.
جاودانی­مقدم، مهدی(1391)، «ژئوپلیتیک نوین تشیع در خاورمیانه و سیاست خارجی ج.ا.ایران»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هشتم، شماره دوم، تابستان.
جعفری ولدانی، اصغر(1374)، تحولات مرزها و نقش ژئوپلیتیک آن در خلیج فارس، تهران: نشر قومس.
جعفری ولدانی، اصغر (1376)، نگاهی تاریخی به جزایر ایرانی تنب و ابوموسی، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
جعفری ولدانی، اصغر (1377)، کانون­های بحران در خلیج فارس، چاپ دوم، تهران: انتشارات کیهان.
جعفری ولدانی، اصغر (1380)، ژئوپلیتیک جدید دریای سرخ و خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
منوچهری، محمدعلی(۱۳۷۰)، مذهب و سیاست در جهان، تهران: انتشارات هاد.
مولائی، علیرضا، (1382)، نقدی بر خواندنی‌های ژئوپلیتیک، تهران: انتشارات دانشکده امام محمد باقر(ع).
Al-Baydani, Ibrahim (2007), Trial and Error: Washington and Iraq’s Shiite, Arab Insight. Vol.1, No. 1, Spring 2007.
Ehteshami, Anoushirvan (eds) (2002), The Foreign Policies of Middle East States. Boulder and London, Lynne Rienner Publisher.
Ehteshami, Anoushirvan (2002), the Foreign Policy of Iran in Hinnebusch and
-hteshami (eds): The Foreign Policy of Middle East States.                                                                                       
Ehteshami, Anoushirvan(2009), “9/11 As a Cause of Paradigm Shift? “ Journal of Security Studies, Vol, 10, No, 3.
Hinnebusch, Raymond (2002), “The Analytical Framework in Hinnebusch and Ehteshami (eds): The Foreign Policies of Middle East States.
Human Rights Watch (1992), Overview of Human Rights Developments, Iraq and Occupied Kuwait.
Hunter, Robert (2007), US Middle East Policy, Posted on Gulf 2000 Project Mailing List on 22 August 2007.
International Crisis Group (2005), The Shiite Question in Saudi Arabia, Middle Eastern Report. No. 45, 19 September 2005.
Kantory, T. Spiegel, G (1975), the International Politics of Region. London, Cambridge.
Khalaji, Mehdi (2006), the Last Marja: Sistani and the End of Traditional Religious Authority in Shiism, Policy Focus No. 59, the Washington Institute for Near East Policy, September 2006.
Luomi, Mari (2008), Sectarian Identities or Geopolitics? The Regional Shia-Sunni Divide in The Middle East, The Finnish Institute of International Affairs, Working Paper, No, 56.
Nasr, Vali (2006), The Shia Revival: How Conflicts Within Islam Will Shape The Future, New York, W.W.Norton.
National Intelligence Council (2007), Iran: Nuclear Intentions and Capabilities. National Intelligence Estimate, Released on 3 December 2007
Pollack, Kenneth. (M.)(2003), ‘Securing the Gulf’, Foreign Affairs. July/August 2003, Vol. 82, Number 4.
Sadjadpour, Karim (2007), Guidelines for Approaching Iran, Policy Outlook. Carnegie Endowment for International Peace. June 2007