تبیین تحول گفتمانیِ فرهنگ سیاسی: مطالعه موردی فرهنگ سیاسی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

این مقاله، در چارچوب نظریه تحلیل گفتمان، در پی تبیینِ چیستی، چرایی و چگونگی تحول فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان برپایه مطالعه موردی فرهنگ سیاسی ایران است. به گونه‌ای که با نشان دادن ماهیت گفتمانی فرهنگ سیاسی، امکانپذیری تحول از یک فرهنگ سیاسی به فرهنگ  سیاسی دیگر و تحول درونی آن و تکوین خرده فرهنگ‌های سیاسی، توضیح داده می‌شود. ادعا و استدلال آن است که فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان به دو صورت تحول«از» و تحول«در» دستخوش تغییر و تحول می‌شود. فرایندی که تنها با تلقی فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان ممکن و موجه می‌شود که در قالب رویکرهای نظری متعارف قابل تبیین نیست. بحث و بررسی این ادعا در سه قسمت صورت می‌گیرد. نخست، نظریه تحلیل گفتمان، به عنوان چارچوب نظری توضیح داده می‌شود. سپس، چیستی و ماهیت فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان تبیین می‌گردد. سرانجام، چرایی و چگونگی تحول «از» و تحول «در» فرهنگ سیاسی ایران برحسب تکوین خرده فرهنگ‌های سیاسی برآمده از خرده گفتمان‌های انقلاب اسلامی تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها


اکوانی، حمداله و منصورخانی، زینب شکوه (1395) ‌مردم‌سالاری دینی در گفتمان اسلام سیاسی؛ بررسی اندیشه امام خمینی (ره) و ابوالاعلی مورودی، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال ششم، شماره 19، تابستان.
بشیریه، حسین(1378) ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی گروه‌های حاکم در دوره پهلوی، نقد و نظر، شماره 8 و 7.
بشیریه، حسین(1380) دیپاچه‌ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران: دوره جمهوری اسلامی، تهران: نشر نگاه معاصر.
بیگدلی، علی(1385) اندیشه­های میلیتاریستی در دوره پهلوی اول، مجله زمانه، شماره،52، دیماه.
تاجیک، محمدرضا(1377) غیریت و هویت: شکل گیری گفتمان انقلابی در ایران، پژوهشنامه متین، شماره 1، زمستان.
حسینی زاده، محمد علی(1383) نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 28، زمستان.
حقیقت، سید صادق (1387) روش شناسی علوم سیاسی، قم: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.
خرمشاد، محمد باقر و همکاران(1393) بازتابهای انقلاب اسلامی ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
خواجه سروی، غلامرضا(1386) فراز و فرود گفتمان عدالت در جمهوری اسلامی ایران، دو فصلنامه  دانش سیاسی، سال سوم، شماره 6، پاییز و زمستان.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال(1393) چرخه گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: از دولت بازرگان تا دولت روحانی، تهران: نشر مخاطب.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال(1395) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
ربانی، علی و شایگان فرد، فرهاد(1389) فرهنگ سیاسی ایران و مؤلفه‌هایش، فصلنامه سیاست، دوره 40، شماره 4، زمستان.
رجبی، محمدحسین(1374) زندگی سیاسی امام خمینی، ج4، تهران: قبله.
سریع‌القلم، محمود(1386) فرهنگ سیاسی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
سلطانی، سید­علی­اصغر(1383) تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 28.
سینایی، وحید و مظفری‌پور، زهرا(1392) درآمدهای نفتی، بازتولید فرهنگ سیاسی تبعی و اقتدارگرایی در ایران، 1357-1336،پژوهشنامه علوم سیاسی، سال نهم، شماره اول، زمستان.
عاملی، محمد و حاضری علی محمد(1386) چرخش فرهنگی در قلمرو مطالعات انقلاب‌‌های اجتماعی با تأکید بر انقلاب اسلامی، نامه علوم اجتماعی، شماره 32، زمستان.
فارسون، سمیح و مشایخی، مهرداد(1379) فرهنگ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، ترجمه معصومه خالقی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
فرحقیقی، رضا و رحمتی، انشاءا...(1391) هزاره اندیشی در ادیان باستان و نظریه ادوار نبوت اخوان الصنعا، دو فصلنامه پژوهشنامه ادیان، سال ششم، شماره دوازدهم، پاییز و زمستان.
فرکلاف، نورمن(1389) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه شایسته پیران و دیگران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، چاپ سوم .
فولر، گراهام(1373) قبله عالم ژئوپولتیک ایران، ترجمه عباس مخبر، تهران: امیرکبیر
کشاورز، عباس(1375) درآمدی بر فرهنگ سیاسی در ایران، فصلنامه نقد و نظر، سال دوم، شماره سوم و چهارم.
کسرایی، محمد سالار، پوزش شیرازی، علی(1388) نظریه گفتمان لاکلا و موف، ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی، فصلنامه سیاست، دوره 39، شماره 3، پاییز.
مصلی نژاد، عباس(1389) فرهنگ سیاسی ایران، تهران : فرهنگ صبا.
مقصودی، مجتبی و راهبر، اهورا(1394) نگرش انتقادی از درون به اصلاح طلبی در جمهوری اسلامی ایران؛ درس‌هایی برای مصالحه، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال یازدهم، شماره اول، زمستان.
میری، سیداحمد(1378) تأثیر ساختار نظام سیاسی بر فرهنگ سیاسی مردم ایران، با تأکید بر سال‌های 1357 ـ 1332، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره 140 ـ 139، فروردین و اردیبهشت.
نظری، علی اشرف و سازمند، بهاره(1387) گفتمان هویت و انقلاب اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
Almond, Gabril and Verba, Sidney, (1963) The Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations, Princeton: Princeton University Press.
Barker, Chris and Galasinski, Dariusz(2001) Cultural Studies and Discourse Analysis: A Dialogue on Language and Identity, London: Sage.
Bennett, Milton, J. (1998) Intercultural communication: A current perspective. In Milton J. Bennett ,Ed., Basic concepts of intercultural communication: Selected readings, Yarmouth, ME: Intercultural Press.
Derrida, Jacques, 1976, Of Grammatology, Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.
Farhang, Mansour (1992) Iran and the Prism of Political Culture, in Farsoun, Samih K. and Mashayekhi, Mehrdad, eds., 1992, Iran: Political Culture in Islamic Republic, London and New York: Routledge.
Foucault, Michel (1991) Governmentality, in: Graham Burchell, Colin Gordon, & Peter Miller (eds.), The Foucault Effect: Studies in Governmentality, Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf.
Fuchs, Stephen (1999) Against Essentialism: A Theory of Culture and Society, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Jorgensen, Marianne and Phillips, Louise (2002) Discourse Analysis as Theory and Method, London: Sage.
Laclau, Ernesto and Mouffe, Chantal (2001) Hegemony and Socialist Strategy: Towards a radical democratic Politics, 2 nd edn. London: Verso.
Mirsepasi, Ali (2010) Democracy in Modern Iran: Islam, Culture and Political Change, New York and London: New York University Press.
Williams, Raymond (1998) The Analysis of Culture, in John Storey, Cultural Theory and Popular Culture, Georgia: the University of  Georgia Press.