تعامل نظریه و عمل سیاسی در اندیشه سیاسی شیعه و نقش آن در تحولات پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 استاد، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

با نگاهی به تحولات تاریخی اسلام می‌توان سه گرایش پیرامون نظر و عمل را از هم متمایز نمود. گرایشی که اولویت را به عمل صرف می‌دهد، گرایشی که نظریه را بر عمل مقدم می‌داند و گرایش سوم به تعامل نظریه و عمل سیاسی معتقد است. در این میان شیعه به گرایش سوم تعلق دارد که با رویکردهای مختلفی اعم از تقیه، اصلاح و انقلاب را در تعامل با محیط سیاسی انتخاب کرده است. در دوره معاصر شیعه از رویکرد تقیه فاصله گرفته است و به ویژه در دوره پهلوی به رویکرد انقلابی و تلاش برای تشکیل حکومت اسلامی نزدیک می‌شود.  سوال اصلی پژوهش آن است که بستر عینی و تحولات دوره رضا خان چه اثر بر اندیشه سیاسی شیعه داشته است و این اندیشه چگونه بر عمل سیاسی علمای شیعه فعال در این عصر موثر واقع شده است؟ فرضیه این مقاله آن است که بستر عینی و تحولات سالهای 1299 تا 1320 که حکایتگر عرفی سازی و سکولاریزه کردن برای به حاشیه کشانیدن دین و مهم‌ترین حامی آن یعنی روحانیت است باعث ایجاد تغییراتی در اندیشه سیاسی شیعه و نوع عملکرد آن شده است به گونه‌ای که این تغییرات ضمن تاثیر بر عمل سیاسی در آن دوران، زمینه‌های شکل گیری انقلاب اسلامی را در سال 57 فراهم آورده است.

کلیدواژه‌ها


-                      آبراهامیان، برواند، (1377)، ایران بین دو انقلاب، مترجم: احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی
-                      ادیب هروی، محمدحسن، (1326)، حدیقه الرضویه (تاریخ مشهد)، مشهد، شرکت چاپخانه خراسان
-                      باقی، عبدالعلی، (1370)، مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، نشر تفکر، تهران
-                      بابی سعید، (1379)، هراس بنیادین: اروپا مداری و ظهور اسلام گرایی، مترجمان غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری، تهران، نشر دانشگاه تهران
-                      بلوشر، ویپرت، (1363)، سفرنامه بلوشر، گردش روزگار در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، نشر خوارزمی
-                      بصیرت منش، حمید، (1376)، علما و ر‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژیم شاه، نظری بر عملکرد روحانیون، تهران، چاپ و نشر عروج
-                      پهلوی، محمدرضا، (1348)، مأموریت برای وطنم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب
-                      تخشید، محمدرضا، (1377)، اصلاحات و سیاست‌های نوگرایی رضاشاه و تأثر آن بر قدرت و نفوذ روحانیت  مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، تهران، شماره 4
-                      ترکمان، محمد، (1374)، آراء و اندیشه‌ها و فلسفه سیاسی مدرس، تهران، نشر هزاران
-                      حائری، عبدالبهادی، (1364)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، نشر امیرکبیر
-                      صفایی، ابراهیم، (1356)، رضاشاه کبیر و تحولات فرهنگی ایران، تهران، وزارت فرهنگ و هنر
-                      سجادی، عبایی، ابراهیمی، معادیخواه، (1365)، مجله یار، سال 2، ش 5
-                      شریف رازی، محمد، (1373)، آثار الحجه یا اولین دایره المعارف حوزه علمیه، قم، نشر برقعی
-                      شکوری، ابوالفضل، (1368)، مرجع دوراندیش و صبور، آیت ا... حائری، موسس حوزه علمیه قم، مجله یار، سال 5، ش 17
-                      دالمایر، فرد، (1387)، سیاست‌های مدرن و عمل(تمرین‌های فکری در عرصه نظریه سیاسی معاصر، تهران، نشر پرسش
-                      درخشه،جلال، گفتمان سیاسی شیعه در ایران معاصر، 1386، دانشگاه امام صادق ع تهران
-                      زنجانی، عباسعلی محمد، (1366)، فقه سیاسی نظام سیاسی ( نظام سیاسی و رهبری در اسلام )، تهران، نشر خوارزمی، ج 2
-                      عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، (1358)، یکصد سال مبارزه روحانیت مترقی، قم، نشر نوید اسلام
-                      کاتم، ریچارد، (   1378 )، ناسیونالیسم در ایران، مقدمه حاتم قادری، مترجم: احمد تدین، نشر کویر  
-                      کمالی، مسعود، (1381)، جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر، کمال پولادی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران
-                      کروتین، استفانی، (1389)، رضاشاه و شکل گیری ایران نوین، ترجمه مرتضی تاقب فر، نشر جامی
-                      کریمی، حجت ا...، (1389)، جمهوری خواهی ایرانی، تهران، نشر امیرکبیر
-                      غنی، سیروس، (1377)، ایران: برآمدن رضاخان و برافتادن قاجار و نقش انگلیسی ها، ترجمه حسن کامشاد، تهران، نشر نیلوفر
-                      مکی، حسین، (1361)، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، انتشارات ناشر
-                      مدرسی،علی،(1358)، مدرس شهید نابغه ملی ایران،اصفهان،بنیاد فرهنگی بدر
-                      مهدوی، سید مصلح الدین، (1367)، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در قرن اخیر، جلد 1، نشر الهدایه، قم
-                      مرسلوند، حسن، (1374)، اسناد کابینۀ کودتا سوم اسفند 1299، تهران، نشر تاریخ ایران
-                      مهاجر نیا، محسن(1389) اندیشه سیاسی متفکران دینی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
-                      میر احمدی، مریم، (1363)، دین و مذهب در عصر صفوی، تهران، امیر کبیر
-                      نیکو برش، فرزانه، بررسی عملکرد سیاسی آیت الله حاج شیخ کریم حائری یزدی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1381
-                      نجفی، موسی  و فقیه حقانی، (1388)، تاریخ تحولات سیاسی ایران، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران چ 6
-                      هدایت، مخبرالسلطنه، (1363)، گزارش ایران، قاجاریه و مشروطیت، به اهتمام محمد علی صولتی، تهران، نشر نقره، ج 3و4
-                      همایون، (1344)، تاریخ ایران از ابتدای سلطنت ناصر الدین شاه تا استعفای رضاشاه، تهران، نشر بی نا
-                      همایون کاتوزیان، محمدعلی، (1380)، دولت و جامعه در ایران، انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز