بررسی چگونگی رابطه ساخت قدرت سلطان- فقیه در دوره های میانه اسلامی ، صفویه و ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی،واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران

3 استادیار گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران

چکیده

موضوع این مقاله بررسی تطبیقی رابطه سلطان فقیه در دوره میانه اسلامی و صفویه است. سئوال اصلی مقاله: رابطه سلطان – فقیه در ساخت قدرت در دوره میانه اسلامی و صفوی چگونه بوده است؟. فرضیه مقاله حاضر بدین ترتیب است : رابطه سلطان-فقیه در دوره میانه اسلامی بر یگانگی و واحد بودن خلیفه و سلطان استوار بود در حالیکه در دوره صفوی شاهد حاکمیت دوگانه و همزمان سلطان و فقیه بوده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد ساخت قدرت در دوره میانه بر سه گانه خلافت،جماعت واطاعت استوار بود و خلیفه  به عنوان مهم‌ترین نهاد جامعه اسلامی، هم سامان­دهنده نظم دینی و نظم سیاسی بطور همزمان بود. اما در دوره صفوی، ساخت قدرت از حالت یگانگی دوره میانه خارج شد و  نهاد دین در قامت زعامت علما و فقها به موازات قدرت سیاسی به ایفای نقش در مشروعیت بخشی به سلاطین صفوی بود و به عنوان عاملی مهم در سیاست به تحکیم جایگاه خود در جامعه ایرانی پرداخت؛ قدرت نهاد دینی در دوران پساصفویه تقویت شد و در نهایت در سیر تارخی خود به صورت عینی در نظریه ولایت فقیه و حاکمیت دینی در ایران درآمد و نظام سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه که در آن دوگانه فقه و سلطنت از بین رفته و ولی فقیه مهم‌ترین منصب حکومت شد؛ شکل گرفت. روش تحقیق این مقاله به شکل کیفی و از نوع توصیفی تحلیلی بوده و داده‌ها به شیوه فیش برداری از منابع کتابخانه ای گرداوری شده است.

کلیدواژه‌ها


آبادیان حسین، بی طرفان محمد. تحلیل مبانی مشروعیت و نامشروعیت نهاد سلطنت از دیدگاه علمای عصر صفوی . پژوهشنامه تاریخ اسلام. ۱۳۹۲; ۱ (۱۰) :۵-۳۴
آقاجری، هاشم (1380). کنش دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران : مرکز بازشناسی اسلام و ایران
آقاجری، هاشم (1381).«فرایند تحول و تکامل اندیشه و رفتار عالمان و فقیهان شیعی امامی»، ماهنامه آفتاب، سال2،ش20.
برجی،یعقوبعلی (1380). «رفتار سیاسی فقهای دوره میانه»، فصلنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره 14، صص 55-66.
حسینی­زاده محمدعلی (1379). علما و مشروعیت دولت صفوی، تهران: انجمن معارف اسلامی
حسینی­زاده،محمدعلی (1386). اسلام سیاسی در ایران، قم : دانشگاه مفید
خنجی، فضل­الله روزبهان(1992م). تاریخ عالم­ آرای امینی، تصحیح جان وودز، لندن: انجمن سلطنتی مطالعات آسیایی.
روزنتال، اروین (1387). اندیشه سیاسی اسلام در سده­های میانه، ترجمه علی اردستانی، تهران: قومس
الریس،ضیاالدین(1976)،النظریه السیاسیه الاسلامیه،الطبعه السابعه،القاهره:دارالتراث
سمیعا،میرزا (1368). تذکره الملوک، به کوشش محمد قهرمانی دبیر سیاقی، تهران: امیرکبیر.
السید،رضوان(1997)،الجماعه والمجتمع والدوله،الطبعه الاولی،بیروت:دارالکتاب العربی
سیوری، راجر (1380). در باب صفویان، ترجمه رمضانعلی روح اللهی، تهران: نشر مرکز
شاردن، شوالیه (1345). سیاست­­نامه­ی شاردن، ترجمه محمد عباسی، تهران: امیرکبیر
شواریتز، گرهارد (1380). سیاست و دین­گرایی در ایران، ترجمه محمدجواد شیخ الاسلامی،تهران : انتشارات علمی
شهید ثانی، زین الدین بن علی العاملی (1413). مسالک الافهام، بیروت: موسسه المعارف الاسلامیه
صفت­گل، منصور (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران :  رسا
طباطبایی،سیدجواد (1380). دیباچه­ای بر نظریه انحطاط ایران، تهران : نگاه معاصر
طباطبایی،سیدجواد (1394). تاریخ اندیشه سیاسی در ایران:ملاحظاتی در مبانی نظری، چاپ اول، تهران : مینوی خرد.
طباطبایی­فر، سیدمحسن (1384). نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه(دوره صفویه و قاجاریه)، تهران: نشر نی
عباس حسن، حسن (1389). منطق اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه محمدحسین فضائلی، قم : بوستان کتاب
علیزاده جدا، زهرا، خدری،علی اکبر؛ کلهر،محمد (1401).«الگوی قدرت دوگانه سلطان-فقیه؛ از تکوین تا مشروطیت»، رهیافت انقلاب اسلامی، سال16، شماره 60،صص 85-102.
فلسفی، نصرالله (1334). زندگانی شاه عباس اول، تهران: کیهان
فیرحی،داود (1382). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران : نشر نی
قادری، حاتم (1386). اندیشه­های سیاسی در اسلام و ایران، تهران : سمت
کپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی
کریمی زنجانی اصل، محمد (1380). امامیه و سیاست در نخستین سده­های غیبت، تهران: نشر نی
لک­زایی (1395). چالش سیاست دینی و نظم سلطان: با تأکید بر اندیشه و عمل یساسی علمای شیعه در عصر صفویه، قم : پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
لمبتون، آن.ک.س (1389). دولت و حکومت در اسلام، ترجمه محمدمهدی فقیهی، سیدعباس صالحی، تهران: عروج
الماوردی،ابوالحسن علی بن محمد(1989)،الاحکام السلطانیه والولایات الدینیه،الطبعه الاولی،الکویت:مکتبه  دار ابن قتیبه
مجلسی،محمدباقر (1368). رجعت، به کوشش ابوذر بیدار، تهران: رسالت قلم
میرموسوی،سیدعلی (1384). اسلام،سنت ، دولت مدرن، تهران: نشر نی
نعمانی، محمدابراهیم (1382ق). کتاب الغیبه، با مقدمه میرزا ولی الله اشراقی، تبریز : کتابفروشی صابری