حق تعیین سرنوشت از منظر تکلیف سیاسی با نگاهی به قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حقوق، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق، دانشگاه امام باقر (ع)، تهران، ایران

چکیده

حق تعیین سرنوشت از جمله مهم­ترین «حق»های بشری است که در اسناد و مقاوله­ نامه­ های بین­ المللی و اسناد داخلی کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته و دارای ابعاد مختلفی نظیر رأی دادن در انتخابات، تعیین نظام سیاسی جدید، ایجاد یک حکومت خودگران و یا تلاش برای قانون اساسی جدید باشد. از این­ رو حق تعیین سرنوشت به معنای پذیرش حق شهروندان در معنای جمعی جهت ایجاد یک نظم سیاسی نوین است که سویه سیاسی قابل توجهی در پی دارد. بدین ترتیب حق تعیین سرنوشت، الزاماً سویه ایجابی نداشته و می­تواند با شناسایی تکالیف شهروندان و مشارکت در اموری نظیر انتخابات یا نظارت و مداخله در قانونگذاری یا نظارت بر اجرای آن جلوه­گر شود. بنابراین تکلیف سیاسی نیز وجه دیگری از حق تعیین سرنوشت است که در پژوهش حاضر با نگاهی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به بحث گذاشته می­شود.  بدین معنا که تکلیف سیاسی از چه راههایی و به چه شیوه­ای می­تواند باعث محقق شدن حق تعیین سرنوشت شود؟ بر مبنای یافته­های پژوهش، نظارت عمومی و امکان فضای نقد و انتقاد، مشارکت مؤثر نظیر رأی دادن و حضور در مجامع، انجمن ها و احزاب، اگرچه نوعی تکلیف برای شهروندان تلقی می­شود، اما الزاماً در تقابل با «حق»مندی شهروندان قرار نداشته و می­توانند ضامن دستیابی به حق تعیین سرنوشت نیز باشند. همچنین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ضمن پذیرش حاکمیت ملت بر سرنوشت خویش از راه­های مختلفی بسترها را برای کاربست حق تعیین سرنوشت به اشکال گوناگون از جمله رأی دادن، مشارکت در نهادهای مدنی و سیاسی، به رسمیت شناختن اقوام و گروه­های مذهبی و حق داشتن نماینده توسط آنان فراهم نموده است. در مقاله حاضر از روش توصیفی و تحلیلی و ابزار کتابخانه­ای استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


توسلی نائینی، منوچهر، شیرانی، فرناز (1394)، حق تعیین سرنوشت در اسلام و حقوق بین­الملل معاصر، فصلنامه پژوهش­های تطبیقی اسلام و غرب، سال سوم، شماره اول، صص 93-69.
حر عاملی، محمد حسن، (1403ق)،  وسائل الشیعه، بیروت: نشر دار احیاء التراث العربی
خلف رضایی، حسین، حیدرنژاد، ولی الله، ناصری منشادی، حمید (1396)، بررسی تطبیقی نسبت حق تعیین سرنوشت و حقوق اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل و نظام جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 47، شماره سوم، صص 687-655.
خمینی، روح الله (1361)، صحیفه نور، تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی. 
خمینی، روح الله (1374)، تبیان (دفتر هشتم)، جایگاه زن در اندیشه امام خمینی (ره)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
دست پیمان، صائب، دبیرنیا، علیرضا (1399)، شناسایی حق تعیین سرنوشت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در پرتو نظریه قدرت موسس، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، دوره 22، شماره 70، صص 127-96.
رئیسی، ماه نور، خسروی، ملک تاج (1400)، توانمندسازی و مشارکت سیاسی-اجتماعی زنان بلوچ بعد از انقلاب اسلامی ایران، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، شماره 55، صص 116-99.
سبحانی، جعفر، محمدرضایی، محمد(1391)، اندیشه اسلامی، قم: دفتر نشر معارف.
سیدباقری، سیدکاظم (1397)،  حق مشارکت شهروندان و آزادی سیاسی با تأکید بر قرآن کریم. فصلنامه پژوهش­های سیاست اسلامی، سال ششم، شماره چهارم، صص 65-41.
صابریان، علیرضا (1386)، مشارکت سیاسی در نظام اسلامی؛ حق یا تکلیف، فصلنامه دین و سیاست، شماره 13 و 14، صص 103-79.
عطارزاده، مجتبی؛ توسلی،حسین (1389)، تحلیل رفتار انتخاباتی شهروندان شهر اصفهان (پیش از انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین­المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره پنجم، ص 193-177.
غلامعلی، علی، توتونچیان، مهری، خوشحال، جلیل (1400)، نقش و جایگاه آموزش همگانی در پیاده‌سازی اقتصاد مقاومتی با تأکید بر بیانات آیت الله خامنه­ای، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، شماره 55، صص22-3.
فصیحی، امان الله (1386)، دین و سرمایه اجتماعی، مجله معرفت، شماره 123، صص 23-44.
فضل الله، سیدمحمدحسین (1419)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعه و النشر.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1361)، الکافی، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر(1403)، بحار الانوار، ج68، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
 مصباح یزدی، محمدتقی (1388)، نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه، تهران: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مطهری، مرتضی (1374)، انسان کامل، تهران: انتشارات صدرا.
مقامی، امیر، مؤمنی راد، احمد، علی پور، اشکان (1400)، مبانی، منابع و ابعاد حق تعیین سرنوشت از منظر اسلام، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دهم، شماره اول، صص 307-277.
مکارم شیرازی، ناصر (1378)، تفسیر نمونه، تهران: انتشارات دارالکتب اسلامیه.
منصور، جهانگیر (1388)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با مقدمه و اصلاحات بازنگری سال 1368، تهران: نشر دوران.
موسوی خمینی، روح الله (1378)، صحیفه امام (ره)، تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
منابع انگلیسی:
Dahl, Robert  (2003), “Equality Versus Inequallitt”, PS: Political
.