شعرِ نمادگرا؛ نَمایی از گفتمانِ ساختارستیز در تحولات منتهی به انقلاب (مطالعۀ موردی اشعار اخوان ثالث و شاملو)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی-جامعه شناسی سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه ازاد اسلامی تهران، ایران

2 گروه علوم سیاسی -اندیشه سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

3 گروه علوم سیاسی-جامعه شناسی سیاسی،واحد تهران مرکزی، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران

4 گروه علوم سیاسی-جامعه شناسی سیاسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

پرسش اصلی این مقاله دربارۀ نمادگرایی سیاسی-اجتماعی در شعر معاصر و تاثیر آن بر تحولات انقلاب اسلامی است. دامنۀ تحقیق به دو شاعر (شاملو و اخوان ثالث) محدود شده است. نمادگرایی یا سمبولیسم مکتبی هنری است که در شعر و ادبیات و نقاشی آثار متعددی ایجاد کرده است. منظور از نمادگرایی کاربرد واژه در معنایی رمزی-کنایی است. نمادگرایی سیاسی عموماً و غالباً در فضای انسداد سیاسی رشد می‌کند و فضای عمومی انقلابی را ایجاد می‌کند. در اختناق پهلوی دوم نمادگرایی در شعر اوج گرفت و عاقبت در گفتمان انقلابی تاثیر گذاشت. این تحقیق با بررسی نمادگرایی در شعر شاملو و اخوان به این نتیجه رسیده است که برآمدن وجوهاتی از گفتمان انقلابی ریشه در همین فضاسازی‌های ادبی داشته که ذهنیت عمومی جامعه را برای طوفان انقلاب آماده کرده است. روش تحقیق کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی و شیوه جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای بوده است.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1379)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ فیروزمند و دیگران، تهران، نشر مرکز
اخوان ثالث، مهدی (1364)، از این اوستا، تهران، مروارید
اخوان ثالث، مهدی (1369 )، بدایع و بدعتها و عطا و لقای نیما یوشیج، تهران، انتشارات بزرگمهر
اخوان ثالث، مهدی (1376)، بدعتها و بدایع نیما یوشیج، تهران، نشر زمستان
اخوان ثالث، مهدی (1386)، صدای حیرت بیدار، تهران، نشر مروارید
استایتز، ریچارد (1398)، رویاهای انقلابی، ترجمۀ خاکباز، تهران، نشرنو
بارسقیان، آراز (1400)، نمایندگان امر، نمایندگان کلام، تهران، نشر امیرکبیر
تلطف، کامران (1394)، سیاستِ نوشتار، ترجمۀ مهرک کمالی، تهران، نشر نامک
تیلور، چارلز (1400)، عصر سکولار، ترجمۀ پاک نژاد، تهران، پگاه روزگارنو
ثروت، منصور (1385)، آشنایی با مکتبهای ادبی، تهران، انتشارات سخن
پورعظیمی، سعید (1399)، بر بام بلند هم چراغی، تهران، نشرنو
حریری، ناصر (1385)، دربارۀ هنر و ادبیات؛ گفت‌وگوی ناصر حریری با احمد شاملو، تهران، نشر نگاه
جیمسون، فردریک (1400)، ناخودآگاه سیاسی، ترجمۀ حسین صافی، تهران، نشر نیماژ
ستاری، جلال (1366)، رمز و مثل در روانکاوی، تهران، توس
شاملو، احمد (1382)، مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، به کوشش نیاز یعقوب شاهی، تهران، نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376)، موسیقی شعر، تهران، نشر آگه
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390)، با چراغ و آینه، تهران، انتشارات سخن
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391)، حالات و مقامات م. امید، تهران، انتشارات سخن
شمیسا، سیروس، و حسین پور، علی (1380)، جریان سمبولیسم اجتماعی در شعر معاصر ایران، نشریه مدرس علوم انسانی، پاییز 1380 , دوره  5 , شماره  3 (پیاپی 20) ; از صفحه 27 تا صفحه 42
عبداله، عبدالمطلب (1398)، نمادهای سیاسی در شعر نو در عصر پهلوی تا انقلاب اسلامی، فصلنامه بلاغت کاربردی و نقد بلاغی، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 8، اسفند 1398، صفحه 163-178
فوکو، میشل (1379)، ایران روح یک جهان بی روح، ترجمۀ نوذری، در  فلسفۀ تاریخ، ترجمه و تالیف حسینعلی نوذری، تهران، نشر طرح نو، صص 556-576
کاخی، مرتضی (1385)، مجموعه مصاحبه‌ها با و دربارۀ اخوان ثالث، تهران، نشر زمستان
موسوی، حافظ (1397)، آنتولوژی شعر اجتماعی ایران، تهران، نشر ورا
(چاپ‌شده در فرهنگ‌بان، شمارۀ اول، بهار 139
میرشکاک، یوسفعلی (1393)، نیست انگاری در شعر معاصر، تهران، نشر روزگارنو
ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1368)، نمادگرایی (سمبولیسم) در ادبیات نمایشی، تهران، انتشارات برگ
واحد دوست، مهوش (1381)، رویکردهای علمی به اسطوره شناسی، تهران، انتشارات سروش
هارلند، ریچارد (1388)، ابرساختگرایی: فلسفۀ ساختگرایی و پساساختگرایی، ترجمۀ فرزان سجودی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی
یونگ، کارل گوستاو (1352)، انسان و سمبلهایش، ترجمۀ اب‍وطال‍ب‌ ص‍ارم‍ی‌، تهران، انتشارات امیرکبیر