حقوق مدنی و تحولات سیاسی-اجتماعی در ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی گروه حقوق، واحد بین الملل کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران

2 دانشیار دانشکده حقوق وعلوم سیاسی، دانشگاه تهران ،تهران، ایران

3 استادیار گروه حقوق، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

با حوادث بعد از مشروطه و تشکیل دولت مدرن در ایران، رکن قانون، که یکی از بنیادهای دولت مدرن قرار گرفت. در همین راستا، علی‌اکبر داور با همراهی مجلس و همّت کمیسیونی از علمای تراز اول که به فقه و حقوق جدید اِشراف داشتند، دست به کار تدوین قانون مدنی شدند، که خروجی آن در واقع ابتنای قانون مدنی بر فقه امامیه بود که برخی به‌درستی آن را «فقه فارسی» نامیده‌اند. در قانون مدنی تعادلی سازنده و دیالکتیکی بین فقه امامیه و حقوق جدید ایجاد شده بود که شاهکاری از قانونگذاری را ایجاد کرد. پرسش اصلی این مقاله آن است که تعامل فقه و قانون در قانون مدنی در قبل و بعد از انقلاب چگونه است. فرضیه مقاله آن است که در تدوین قانون مدنی این تعامل به دلیل وجود علمایی که هم فقیه بوده‌اند و هم حقوق جدید می‌دانستند به نحو اعلا رعایت شده است. یافته‌های تحقیق نشان داده است که اگرچه ساخت حقوقی ایران در حوزه قانون مدنی تقریباً ثابت مانده است، اما از جهاتی به دلیل خارج شدن از تعادل میان قانون و منابع فقهی، و تفاسیر متعدد از مواد قانونی، در برخی از موارد مشکلاتی مشاهده می‌شود که نیازمند تدقیق در قوانین است. رویکرد مقاله توصیفی-تحلیلی و روش جمع آوری داده‌ها کتابخانه‌ای بوده است.

کلیدواژه‌ها


امامی، سیدحسن(1396). حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه
الشریف، محمدمهدی. (1397). درنگی در تاریخچه تدوین قانون مدنی ایران. مجله حقوقی دانشگاه اصفهان، 5(1)، 89-108. 
امینی، علیرضا (1381). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوره پهلوی، تهران، صدای معاصر
امین، حسن (1382). تاریخ حقوق ایران، تهران: انتشارات دائره المعارف ایرانشناسی
انصاری، شیخ مرتضی (1388). مکاسب، تهران: انتشارات سیمای کوثر
ایمانیان فریبرز، شمس عبداله، عیسی تفرشی محمد. تفسیر "حقوق مدنی" در قانون مدنی. پژوهش‌های حقوق تطبیقی. ۱۳۸۲; ۷ (۱) :۱-۳۱
پوجی، جانفرانکو (1398)، تکوین دولت مدرن:درآمدی جامعه‌شناختی، ترجمه بهزادباشی، تهران، آگه
دانترو، الکساندر پسرن (1400)، قانون طبیعی: مقدمه‌ای بر فلسفۀ قانون، ترجمۀ هنری ملکمی، تهران، نشر پیله
دانش پژوه، مصطفی (1391)، حقوق شناسی عمومی با رویکرد به حقوق اسلام و ایران، ج۱، قم، انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه سمت
حائری شاه باغ ، سیدعلی (1376)، شرح قانون مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش
خواجه‌نوری، ابراهیم (۱۴۰۰) بازیگران عصر طلایی، تهران، انتشارات جاویدان
راسخ، محمد (1388)، مقدمۀ مترجم، ص9-27 در وائل بن حلاق، تاریخ تئوریهای حقوقی اسلامی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران، نشر نی
                        رجبی‌فرد، حسن (۱۴۰۰) ، اول اصلاح اقتصادی: مجموعه‌مقالات علی‌اکبر داور، تهران، انتشارات شیرازه
                        زندیه، حسن؛ ده پهلوانی، طلعت (1392)، نقش علمای شیعی در تدوین قانون مدنی ایران، نشریه جستارهای سیاسی معاصر، شماره 2
                        زندیه، حسن؛ ده پهلوانی، طلعت (1391) ، جایگاه روحانیون متنفّذ در مدرنیزاسیون قضایی و تدوین قانون مدنی در عصر پهلوی اول ، نشریه پژوهش های تاریخی، شماره 4
شایگان، علی (1324). حقوق مدنی ایران، تهران: انتشارات مجلس
شهیدی، مهدی(1398). سقوط تعهدات، تهران: انتشارات مجد
صفایی، سیدحسین؛ کاظمی، محمود(1389)، وضعیت علم حقوق در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، با جهت گیری آینده، مجله حقوقی تطبیقی، شماره 2
طباطبایی، سیدجواد (1386)، نظریه حکومت قانون در ایران، تبریز، نشرستوده
                        عاقلی، باقر (1398)، داور و عدلیه، تهران، انتشارات نامک
عبده(بروجردی)، محمد(1380)، حقوق مدنی، تهران: گنج دانش
کاتوزیان، ناصر(1398). قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار
کاتوزیان، ناصر(1369). مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظامهای حقوق مدنی، تهران،  انتشارات مدرس
کاظمی, محمود. (1398). قانون مدنی یا فقه فارسی: جستاری در منابع و ساختار قانون مدنی ایران. پژوهش حقوق خصوصی, 8(29), 249-276
کریمی، مهدی؛ توکلی، علی اکبر(1396). احکام خیار شرط، تهران، انتشارات قانونیار
محقق داماد، مصطفی (1383)، قواعد فقه (جلد چهارم)، تهران، انتشارات سمت
محمدی، ابوالحسن(1395). ارث خیار، نشریه تحولات حقوق خصوصی، شماره 3
مکی، حسین(1374). تاریخ بیست ساله ایران، تهران: انتشارات علمی
نوین، پرویز(1394). انعقاد و انحلال قراردادها، تهران: انتشارات تدریس
نیک فر، مهدی(1394)، قانون مدنی در آراء دیوان عالی کشور، تهران: انتشارات کیهان