جایگاه رهیافت واقع‌گرایی در تعامل دیوان بین‌المللی دادگستری با ج. ا. ایران؛ مطالعه موردی پرواز 655 مسافربری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار،عضو هیات علمی گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

رسیدگی به دعاوی و قضایای بین­المللی مخصوصاً در شرایطی که منجر به مرگ غیرنظامیان شود، از جمله اقدامات غیرقابل توجیه در شرایط صلح و حتی جنگ است. یکی از این موارد، اقدام نظامی ایالات متحده علیه هواپیمای مسافربری ایرباس ایرانی پرواز 655 در سوم ژوئیه 1998 بوده است که منجر به کشته شدن 290 سرنشینان این هواپیما در داخل خاک ایران شد. با توجه به عمق حادثه و تبعات سیاسی-حقوقی آن برای دو کشور، قضیه رسیدگی به آن با شکایت ج. ا.ایران به دیوان بین­المللی دادگستری ارجاع شد که در این پژوهش به ابعاد حقوقی آن پرداخته خواهد شد. سؤال پژوهش این است که دیوان در رسیدگی به این موضوع از چه رویکردی استفاده کرده است و آیا این رویکرد توانست حقوق کشور آسیب­دیده را به­طور کامل برآورده کند؟ نتیجه مقاله نشان­دهنده این مطلب است که دیوان از رویکرد شکل­گرایی به جای واقع­گرایی بهره برده است، که به نادیده گرفتن حقوق کشور آسیب­دیده و عدم شناسایی متجاوز، نادیده گرفتن اصول و کنوانسیون­های مرتبط با حقوق هوایی کشورها در عرصه بین­الملل، نادیده گرفتن تجاوز به حاکمیت سرزمینی ایران و غلبه یافتن ملاحظه سیاسی بر ملاحظه حقوقی شده است. در نهایت با توجه به عدم رسیدگی محتوایی از سوی دیوان از یک طرف در زمانی که شکایت مطرح بود و نگرانی از افزایش تنش سیاسی میان دو کشور، از طرف دیگر، پرونده بدون صدور رأی از سوی دیوان، مختومه اعلام شد و ایران تنها به دریافت غرامت از سوی امریکا به شرکت ایران­ایر موافقت نمود که نشانگر برخی ملاحظات سیاسی داخلی در کنار رویه شکلی دیوان است. در مقاله حاضر از روش توصیفی و تحلیلی برای بررسی موضوع استفاده شد.

کلیدواژه‌ها


منابع فارسی
آقایی، سید داوود (1392)، چالش­های حقوقی فراروی ایران و امریکا بر سر پرونده ایرباس، پژوهشنامه روابط بین­الملل، دوره ششم، شماره 22، صص 38-9.
دست­غیب، احمدرضا، رضایی، محمدتقی، جلالیان، عسگر (1400)، مواضع اصلاحی و انتقادی جمهوری اسلامی ایران به ساختارهای سازمان­های بین­المللی از دیدگاه آیت­الله خامنه­ای، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، شماره 57، صص 124-105.
صفدری، سیروس، مقری مؤذن، طاهره (1393)، بررسی حقوقی امنیت پروازهای غیرنظامی با تمرکز  بر ماجرای حمله ناو امریکایی به هواپیمای مسافربری ایرباس ایران، فصلنامه راهبرد، سال 23، شماره 71، صص 46-7.
کردبچه حسین­آباد، مهدی، عسگرخانی، ابوحامد، مرادی، مریم (1401)، بررسی مسؤولیت شورای امنیت در قبال شناسایی متجاوز جنگی؛ مطالعه موردی جنگ عراق علیه ایران، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال شانزدهم، شماره 60، صص 160143.
محبی، محسن، رضادوست، وحید (1394)، تفسیر تکاملی معاهدات در حقوق بین‌الملل در پرتو قضیه اختلاف در خصوص کشتی‌رانی و حقوق مربوط به آن (کاستاریکا علیه نیکاراگوئه)»، مجلۀ حقوقی بین‌المللی، دورۀ 32، شمارۀ 53.
میرمحمدی، سیدمصطفی، حریریان، لادن (1400)، تأملی بر رهیافت فرمالیستی و انتقادی از قواعد حقوق بین­الملل، مجله حقوقی بین­المللی، 1400، شماره 66، صص 80-57.
منابع لاتین
     Beckett, Jason  (2001), ‘Behind Relative Normativity: Rules and Process as Prerequisites of Law’, European Journal of International Law, vol. 12.
Charlesworth, Hillary (2010), ‘Human Rights and the Rule of Law After Conflict, Australian National University.
Danilenko, G.M (1993). Law-Making in the International Community, (Martinus Nijhoff, Dordrecht.
Klein, Natalie (2021), Iran and Its Encounters with the International Court of Justice, Melbourne Journal of International Law, Vol 21, 33-1.
Lee Wise, Harold, Danger zone, (2017), Set Up to Fail –The Shooting Down of Iran Air Flight 655, in Shoot, Don’t Shoot; Mininimising The Risk of Catastrophing Error Through high Consequence Decision-Making, Australia: Publisher Air Power Development Centre.
Maclean, Dirk (2017),  Shoot, Don’t Shoot; Mininimising The Risk of Catastrophing Error Through high Consequence Decision-Making, Australia: Publisher Air Power Development Centre.
Raz, Joseph (1979); ‘Legal Positivism and the Sources of Law’, in J. Raz, The Authority of Law: Essays on Law and Morality (Clarendon, Oxford, 1983) 37–52.
 
Sochor, Eugene (1988), “ICAO and Armed Attacks against Civil Aviation”, International Journal: Quarterly of the Canadian Institute of International Affairs, Vol. 44.
 
Waldron,John (2009), ‘Are Sovereigns Entitled to the Benefit of the International Rule of Law?’, NYU Public Law and Legal Theory Research Paper Series, 09–01 (2009) 2.