ابعاد نظری و عملی تکلیف‌گرایی در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی دانشگاه شاهد

2 جامعه شناسی انقلاب اسلامی دانشگاه شاهد

چکیده

در منظومه فکری امام خمینی(ره) به عنوان اندیشمند بزرگ و تأثیر‌گذار اسلامی، مسئله تکلیف‌گرایی مبنای عملگرایی قرار گرفته و عملا سعادت و تعالی فرد و جامعه انسانی در گرو عمل به وظیفه می‌باشد. تقدم، تاخیر یا تلازم «حق» و «تکلیف» انسانی از بنیادی‌ترین مسائل مکاتب فکری بشری بوده و هر مکتب فکری می‌کوشد با ترسیم نظام دانایی، پاسخی شایسته به این مهم دهد. در نگاه تکلیف‌گرایانه امام خمینی(ره)، پیروزی انقلاب اسلامی نتیجه عمل به تکلیف الهی و همچنین لازمه تحقق اهداف عالیه انقلاب اسلامی، تداوم و التزام به تکلیف است. نظر به اهمیت این موضوع، این پ‍ژوهش با روش هرمنوتیک متن محور، درصدد پاسخ به این پرسش است: «ابعاد نظری و عملی اصل تکلیف‌گرایی در منظومه فکری امام خمینی ره چیست؟». این مقاله می‌کوشد به تبیین اصل تکلیف گرایی در اندیشه امام خمینی ره بپردازد. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که: 1. حق و تکلیف در اندیشه امام ره تلازم دارد. 2. قاعده اولیه در این رابطه «اصل بودن تکلیف ـ فرع بودن نتیجه» است.3. عامل به تکلیف، پیروز حقیقی در دو حالت پیروزی یا شکست ظاهری است.4. تکلیف‌گرایی بر بنیان‌های هفت‌گانه «تکلیف به مثابه منشأ عمل»، « تکلیف یک امر همگانی»، «محدوده تکلیف، توان انسان»، «درونی و عقلانی بودن احساس تکلیف»، «شرعی بودن امر تکلیف»، «پیروزی مطلق در عمل به تکلیف»، « واجب بودن ادای تکلیف» استوار شده است. 5. تکلیف‌گرایی در اندیشه امام ره متشکل از ارکان عبادی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی است. 7. حفظ نظام جمهوری اسلامی از بزرگترین تکالیف مسلمانان است. 8. پیامد تکلیف گرایی در بعد فردی، اطمینان قلبی و در بعد جمعی حفظ مکتب الوهیت محمدی (ص) است.

کلیدواژه‌ها


-  قرآن کریم
نهج البلاغه حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) ( 1379). گردآوری سید شریف الرضی، ترجمة محمد دشتی،چاپ هفتم، قم: نشر مشرقین.
- احمدی طباطبایی، سید محمد رضا(1387). اخلاق و سیاست رویکردی اسلامی و تطبیقی، تهران: امام صادق علیه السلام.
-اخوان کاظمی، بهرام(1386). «جایگاه هرمنوتیک در پژ‍وهش‌های سیاسی اسلام»، در روش شناسی مطالعات سیاسی اسلام، به اهتمام علی اکبر علیخانی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)
- مام خمینی. روح الله (1323). کشف الاسرار. بی نام.
- امام خمینی. روح الله. (1373). ولایت فقیه. چاپ اول. تهران: نشر عروج.
- امام خمینی. روح الله. (1378). وصیت نامه امام خمینی(ره). چاپ چهاردهم. تهران: نشر فردوس.
- امام خمینی. روح الله.(1379). صحیفه امام. ج1تا22.تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- بلیکی، نورمن(1389). استرات‍ژی پژوهش‌های اجتماعی، ترجم هاشم آقابیگی، تهران: جامعه شناسان.
-  پولادی.کمال(1383). تاریخ اندیشه سیاسی در غرب از ماکیاولی تا مارکس. تهران: مرکز
-   پولادی.کمال(1385). تاریخ اندیشه سیاسی در غرب قرن بیستم. تهران: مرکز
-  جمشیدی. محمدحسین.(1384) اندیشه سیاسی امام خمینی(ره). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-  جوادی آملی. عبدالله. (1385). حق و تکلیف در اسلام. چاپ دوم. قم: نشر اسرا.
-  جوادی آملی، عبد الله(1387)، جامعه در قرآن، محقق مصطفی خلیلی، قم: اسراء
- حریری، نجلا(1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
-  دباغ، سروش(1388)، «فضیلت گرایی در دیانت نتیجه گرایی در سیاست»، روزنامه اعتماد ، 27/01/1388 .
- سروش، عبدالکریم(1376). مدارا و مدیریت، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
- شریعت، فرشاد و نادری، مهدی(1392). انقلاب اسلامی و بازخوانی رهیافت‌های اخلاق و سیاست در ایران معاصر، فصلنامه رهیافت‌های انقلاب اسلامی، شماره 22، بهار 1392.
- عزتی، مرتضی(1390). روش تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: نور علم
-  فتحی، یوسف(1387). مناسبات مصلحت و تکلیف در اندیشه سیاسی امام خمینی ره، فصلنامه انقلاب اسلامی، سال 13، تابستان 1378.
- قزوینی. سید محمدکاظم. (1389). زینب کبری(ع) از ولادت تا شهادت. ترجمه کاظم حاتمی طبری. چاپ پنجم. انتشارات همگرا.
- قمی. عباس.(1405ق). نفس المهموم. قم: مکتبه بصیرتی.
- کانت. ایمانوئل. (1378). فلسفه اخلاق کانت. ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی. چاپ اول. انتشارات نقش و نگار.
-کاووس، سید امامی(1391). پژوهش در علوم سیاسی(رویکردهای اثبات گرا، تفسیری، و انتقادی). تهران: دانشگاه امام صادق(ع) و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
- لاهیجی. حکیم فیاض. (1372). گوهر مراد. چاپ اول. تهران: وزارت ارشاد.
- مجلسی. محمدباقر. (1373). بحارالانوار. تهران: مکتبه الاسلامیه.
- محمودی، سید علی(1383). فلسفه سیاسی کانت، تهران: نگاه معاصر.
- مطهری. مرتضی. (1361). گفتارهای معنوی. چاپ اول. تهران: نشر صدرا.
- مطهری. مرتضی. (1366). فلسفه اخلاق. چاپ اول. تهران: نشر صدرا.
- مک ناب، دیوید ای(1394). روش تحقیق در علوم سیاسی(رویکرد کیفی و کمی)، تهران: دانشکده اطلاعات.
- واعظی، احمد(1386). درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-  هزاوه‌ای، سید مرتضی و سلطانی بیرامی، سکینه(1394). بررسی جایگاه اصل تکلیف‌گرای در اندیشه سیاسی امام خمینی ره، فصلنامه انقلاب اسلامی، سال 12، پاییز 1394.
-   ی‍ث‍رب‍ی‌ ک‍اش‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍د (1384). س‍ی‍ری‌ در رس‍ال‍ه‌ ح‍ق‍وق‌ ام‍ام‌ س‍ج‍اد ع‍ل‍ی‍ه‌ال‍س‍لام‌، قم: فرهنگ آفتاب.