تبیین نسبت اخلاق و سیاست در برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)

2 گروه اندیشه سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

سیاست­گذاری و برنامه­ریزی در ایران از آغاز دولت مدرن تاکنون به پیروی از پارادایم­های فکری و الگوهای نظری متفکران غربی صورت گرفته است. این در حالی است که برنامه­های توسعه در بستر اجتماعی، اقصادی و سیاسی جوامع مختلف تکوین یافته­اند و  «روش شناسی و تئوری حاکم بر نظام اجتماعی» را رعایت کرده­اند. بنابراین برنامه­های توسعه در هر کشوری با مبانی فکری، معرفتی و اخلاقی آن کشور سازگاری دارند. با توجه به اینکه سی و هشت سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می­گذرد، متولیان توسعه در ایران نه­تنها موفق به طراحی الگوی توسعه بر اساس مبانی بومی کشور نشده­اند بلکه در انتخاب الگوی «توسعه بدیلِ» تعدیل ساختاری با مشکل روبرو بوده­اند. با توجه به اینکه بیشتر نظریه­های توسعه به اصل «گسترش دامنه انتخاب افراد» باور داشته و از این منظر به طراحی «زندگی خوب» برای افراد و جوامع اقدام می­کنند، بنابراین تمامی الگوهای توسعه ابتنای ویژه­ای به «نسبت اخلاق و سیاست» در نظریه­های خود دارند. این مقاله با بهره­گیری از روش «ترکیبی» ضمن تبیین نظری نسبت مذکور در نظریه­های توسعه، مؤلفه­های آن را نیز در برنامه­های توسعه بعد از انقلاب اسلامی ارزیابی می­کند و به تنگناهای نظری برنامه­های توسعه در ارتباط با نسبت اخلاق و سیاست می­پردازد. تنگناهایی که از یک­سو به­دلیل ناتوانی سیاست­گذاران برنامه­های توسعه در «خوانش اخلاقی» از الگوی تعدیل ساختاری و از سوی دیگر به دلیل ناسازگاری الگوی مذکور با زمینه معرفتی و تاریخی ایران، ایجاد شده است.

کلیدواژه‌ها


افتخاری، اصغر (1385) «شرعی­سازی سیاست: چارچوبی معرفتی برای تحقق ایده سیاست اسلامی»، دوفصلنامه دانش سیاسی، شماره 4.
افشاری، زهرا (1380). برنامه­ریزی اقتصادی. تهران: نشرنی.
انجم­شعاع، مسعود (1370) اهداف برنامه پنج­ساله اول در جهت حرکت به سوی تعدیل اقتصادی. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
اوث ویت، ویلیام (1386) معرفی انتقادی هابرماس ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان. تهران: نشر اختران.
براتعلی­پور، مهدی (1393) «اخلاق مشارکت در سازمان­های مردم­نهاد (مطالعه موردی؛ بسیج مستضعفان انقلاب اسلامی)، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال هفدهم، شماره 6.
بشیریه، حسین (1376) تاریخ اندیشه­های سیاسی در قرن بیستم؛ اندیشه­های مارکسیستی. تهران: نشر نی.
پیروزمند ، علیرضا (1381) «ارزیابی نقدهای برنامه­های توسعه اقتصادی ایران»، مجله اقتصاد اسلامی ، شماره 7.
جعفری هرندی، محمد (1379) فقها و حکومت: پژوهشی در فقه سیاسی شیعه. تهران: روزنه.
خاندوزی، احسان (1389) « ارزیابی شیوه برنامه­نویسی توسعه در ایران (1368- 1388)»، مجله برنامه­ریزی و بودجه، تهران، بهار و تابستان 1389 ، شماره 110.
رالز، جان  (1390). نظریه عدالت، ترجمه مرتضی بحرانی و سید کمال سروریان. تهران:  پژوهشکده مطالعات راهبردی.
سازمان برنامه و بودجه کشور (1368) قانون برنامة اول توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: 1368-1372. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
سازمان برنامه و بودجه کشور (1374) قانون برنامة دوم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: 1374-1378. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
سازمان برنامه و بودجه کشور (1378) سند برنامة سوم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: 1379-1383. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
سازمان برنامه و بودجه کشور (1379) قانون برنامة سوم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: 1379-1383. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
سازمان برنامه و بودجه کشور (1383) قانون برنامة چهارم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: 1384-1388. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
سازمان برنامه و بودجه کشور (1389) قانون برنامة پنجم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: 1390-1394. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
سبحانی، حسن (1387) « نشست علمی تحلیل و بررسی برنامه­های توسعه بعد از انقلاب اسلامی»، آفاق امنیت، شماره 4 و 5، تهران، بهار و تابستان 1387.
سروش، عبدالکریم (1376) «ایدئولوژی و دین دنیوی»، مدیریت و مدارا. تهران: صراط.
سن، آمارتیا (1390) اندیشه عدالت، ترجمه احمد عزیزی. تهران: نشر نی.
سن، آمارتیا (1391 الف). توسعه به­مثابه آزادی، ترجمه محمد سعید نوری نائینی. تهران: نشر نی.
سندل، مایکل (1374). لیبرالیسم و منتقدان آن، ترجمه احمد تدین. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
صدر، سیدمحمدباقر (بی­تا) آزادی در قرآن، ترجمه هادی انصاری تهران: روزبه.
عبدالرازق، علی (1382) اسلام و مبانی حکومت، ترجمه محترم رحمانی و محمدتقی محمدی. تهران: سرایی.
غلامی نتاج­امیری، سعید (1385) آسیب­شناسی نظری برنامه­های توسعه اقتصادی»، مجله پژوهش­نامه اقتصاد، شماره 3.
فرانکنا، ویلیام (1376) فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی. قم: انتشارات طه.
کاستلز، مانوئل (1380). عصر‌ اطلاعات:‌ جـامعه‌ شـبکه‌ای،‌ ترجمه علی پایا. تهران، نشر طرح نو.
کیوی، ریمون، لوک وان کامپنهود (1373) روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک­گهر. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
مالهال استیون، هانت دایانا و ادم سوئیفت (1385) جامعه­گرایان و نقد لیبرالیسم: گزیده اندیشه­های سندل، مک اینتایر، تیلور، والزر، جمعی از مترجمان. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مردوخی، بایزید (1389). « نقدی بر مقاله ارزشمند " ارزیابی شیوه برنامه­نویسی توسعه در ایران (1368- 1388)"»، مجله برنامه­ریزی و بودجه، بهار و تابستان 1389، شماره 110.
مصباح یزدی، محمد تقی (1386) فلسفه اخلاق. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
معاونت پژوهش­های اقتصادی (1385) آسیب­شناسی نظری برنامه­های توسعه اقتصادی، پژوهشنامه اقتصاد، شماره 3.
منوچهری، عباس (1374) «تقابل سنت و مدرنیسم: مروری تحلیلی بر متون توسعه»، فصلنامه مطالعات خاور میانه،  شماره 4.
منوچهری، عباس (1395) فراسوی رنج و رویا: روایتی دلالتی- پارادایمی از تفکر سیاسی.تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
مؤمنی، فرشاد (1379) «منابع "فردی" و "جمعی" در فرایند تعدیل ساختار»، مجله نامه مفید، پاییز ، شماره 23.
مؤمنی، فرشاد (1386) اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری. تهران: نقش نگار.
میسرا، آر. پی (1364) «مفهوم توسعه: برنامه­ریزی برای توسعه»، مجله جهاد، شماره 78.
نجاتی حسینی، محمود (1386) «سیاست­های دینی و فرهنگ مردمی در ایران: تحلیل گفتمان انتقادی برنامه­های توسعه» (1368- 1388)»، نامه صادق، سال دوم، شماره چهاردهم.
هانت، دایانا (1386). نظریه­های اقتصادی توسعه (تحلیلی از پارادایم­های رقیب)، ترجمه غلامرضا آزاد ارمکی. تهران: نشر نی.
هزاوه­ای، سید­مرتضی (1385) «تأثیرپذیری سیاست­های توسعه در ایران از الگوهای مسلط غربی»، مجله دانش سیاسی، دوره 2، شماره 4.
هینز، جفری (1390) مطالعات توسعه، ترجمه رضا شیرزادی و جواد قبادی. تهران: آگه.
Etzioni, Amitai (1996), “A Moderate Communitarian Proposal”, Political Theory; 24.
Esteva, Gustavo, (1987), "Development", in sachs, Wolfgang (ed), The Develop Dictionary, London. experts, New York: Oxford University Press, 1992.
Hettne, B. (1995), Development theory and the three worlds: towards an international political economy of development (2. ed.), Harlow ; New York: Longman.
Moran, Ernilio F. (1996), Goals and Indices of Development: An Anthropological Perspective, Transforming Societies, Transforming Anthropology. E. F. Moran (ed.) University of Michigan Press. U. S. A.
Nederveen Pieterse, J. (2010), Development theory: deconstructions/ reconstructions (2. ed.), London: SAGE.
Nozick, Robert. (1374), Anarchy, State, and Utopia (New York: Basic Books.
Rist, Gilbert. (2008) The History of Development: From Western Origins to Global Faith (third edition). Translated by Patrick Camiller, Zed Books.
Romer, D. (2012), Advanced Macroeconomics. 4th ed. New York: McGrawill/Irwin.
Rostow, W. W. (1960), The stages of economic growth: a non-communist manifesto. Cambridge: Cambridge at the University Press.
Streeten, Paul P. (1995) Human Development: Means and Ends. The Pakistan Development Review. 34:4 Part I pp. 333–372.
Wallace (1997), International Human Riqhts; Text and materials, (Sweet & Maxwell.
Ziai, Aram. (2007). Exploring Post-development: Theory and practice, problems and perspectives. London: Routledge.