حقوق شهروندی اسلامی در نظام جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر قاعده احسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

حقوق شهروندی در ج.ا. ایران ریشه در قواعد فقهی، آیات و روایات دارد چرا که شهروندی در اسلام، مبتنی بر حقوق و تکالیف است و از سوی دیگر تفسیر و تحلیل قواعد فقهی را به عنوان منشأ صدور احکام شهروندی در نظر می‌گیرد. از این جهت، توجه به قواعد فقهی یکی از راه های بسط و معرفی ابعاد حقوق شهروندی اسلامی است. پژوهش حاضر، ظرفیت های قاعده احسان در حوزه حقوق شهروندی را به بحث گذاشته است. یافته های پژوهش نشان می‌دهد که قاعده احسان با در نظر گرفتن خیر عمومی، مصالح جمعی، امر به معروف و نهی از منکر و همچنین مشارکت شهروندان در امور مختلف، شاکله جدیدی برای همزیستی شهروندان ایجاد می‌کند و آنان را به رقابت در حوزه های معنوی و اخلاق جمعی تشویق می نماید. بر مبنای قاعده احسان، شهروندی اسلامی، شهروندی کیفی نگر است که «توسعه انسانی» و «اخلاق جمعی» را سرلوحه کار خود قرار می‌دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از متون فقهی، اسناد بالادستی و قانون اساسی به عنوان منابع اصلی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها


-                      قرآن کریم.
-                      نهج‌البلاغه (1378)، ترجمه محمد دشتی، قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع).
-                      احمدی طباطبایی، محمدرضا (1388)، حقوق شهروندی با تأکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره 8، بهار 88، صص 18-3.
-                      ایروانی، جواد (1391)، آشنایی با اقتصاد اسلامی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
-                      جاوید، محمدجواد (1388)، نظریه نسبیت در حقوق شهروندی، تهران: نشر گرایش.
-                      جاوید، محمدجواد (1393)، بازخوانی بنیان­های فلسفی نظریه نسبیت در حقوق شهروندی، 1393، نشریه حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 42، صص 96-65.
-                      جوادی آملی، عبدالله (1386)، حق و تکلیف در اسلام، تهران: مرکز نشر اسرا.
-                      دانش­نهاد، محمد و علیشاهی قلعه­جوقی، ابوالفضل (1398)، نقش قاعده «احسان» در نفی و ایجاب مسئولیت مدنی دولت، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 11، شماره 20، بهار و تابستان 98، صص 170-147.
-                      طباطبایی، حسین (1393)، قاعده احسان و مجرای آن در نظام حقوقی ایران، جستارهای فقه و حقوق، سال اول، شماره دوم، صص 120-105.
-                      علیدوست، ابوالقاسم (1386)، قرآن کریم و قاعده «احسان»، فصلنامه فقه و حقوق، سال پنجم، شماره 17، تابستان 87، صص 40-7.
-                      عمید زنجانی، عباسعلی (1368)، م‍ب‍ان‍ی‌ ف‍ق‍ه‍ی‌ ک‍ل‍ی‍ات‌ ق‍ان‍ون‌ اس‍اس‍ی‌ ج‍م‍ه‍وری‌ اس‍لام‍ی‌ ای‍ران‌، رشت: نشر جهاد دانشگاهی گیلان.
-                      غفاری، هادی، یونسی، علی (1395)، مبانی فقهی پیشرفته اقتصاد اسلامی، تهران: مرکز چاپ و توزیع دانشگاه پیام نور.
-                      فالکس، کیث (1390)، شهروندی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر. 
-                      فتحی واجارگاه، کورش، واحد چوکده، سکینه (1388)، آموزش شهروندی در مدارس، تهران: نشر آییژ.
-                      کراری، مرجان، امام­جمعه­زاده، جواد، مقتدایی، عباس (1398)، تحقق مردمسالاری دینی از رهگذر اقتصاد مردم محور در ایران: مطالعه موردی: شناسایی مشکلات بخش تعاون اصفهان، رهیافت انقلاب اسلامی، سال سیزدهم، شماره 47، صص 42-23. 
-                      مرادی، معصومه، یاقوتی، فهرستی، زهرا (1398)، گفتمان­های حقوق زنان پس از انقلاب اسلامی با تأکید بر شهادت زنان، رهیافت­های انقلاب اسلامی، سال سیزدهم، شماره 49، صص 44-29.
-                      مکارم شیرازی، ناصر (1391)، قاعده لاضرر، قم: انتشارات امام علی بن ابیطالب (ع).
-                      منصور، جهانگیر (1391). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ یکصدویکم، تهران: نشر دوران.
-                      مهاجری،علی،(1374)، جرائم خاص کارکنان دولت، تهران: انتشارات کیهان.
-                      میر تقی، مصطفی (1371)، شرحی بر رساله حقوق حضرت امام سجاد (ع)، قم: نشر مشهور.
-                      نش، کیت (1389)، جامعه­شناسی سیاسی معاصر؛ جهانی شدن، سیاست، قدرت، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر. 
-                      نصوری، مزدک (1397)، قاعده احسان و نقش آن در معافیت از جبران خسارت، مجله پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال سوم، شماره چهار(پیاپی دوازده)، صص 79-67.
-                      نمازی­فر، حسین (1379)، احکام حکومتی از دیدگاه امام خمینی رحمه الله علیه، مجله مقالات و بررسی­ها، شماره 68، صص 47-66.
-                      نوربخش، بهمن، ساعی، احمد، میرترابی، سعید (1398)، جایگاه حکمرانی خوب در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران و اندیشه امام خمینی (ره)، رهیافت­های انقلاب اسلامی، سال سیزدهم، شماره 48، صص 130-111.
-                      هاشمی، محمد(1393)، حقوق بشر وآزادی‌های اساسی، تهران: نشر میزان.
-                      هرمیداس باوند، داوود (1384). گفتارهایی درباره زبان و هویت، به اهتمام علی گودرزی، تهران: مطالعات ملی، صص 27-46.
-                      منابع عربی:
-                      ابن قدامه، موفق­الدین(1405ق)، المغنی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
-                      آل بحرالعلوم، محمد (1403ق)، بلغه الفقیه، قم: منشورات مکتبه الصادق.
-                      حر عاملی، محمد حسن، (1417ق)، وسائل الشیعه، بیروت: نشر دار احیاء التراث العربی.
-                      حسن ابراهیم، حسن(1380) تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر جاویدان.
-                      مجلسی، محمدباقر (1413)، بحارالانوار: الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: نشر دار الاضواء.