قلمرو اختیارات فقیه بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج در جامعه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام(ره) شهرری، شهرری، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

سؤال اصلی پژوهش حاضر این است: مصادیق و قلمرو اختیارات فقیه در اجرای احکام اسلامی بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج شامل چه مواردی است؟ فرضیه نوشتار این است: تأکید دین اسلام بر برداشتن تنگناها و دشواری­ها از زندگی مسلمانان، ایجاد امنیت عمومی و تنظیم رابطه حاکم و مردم و همچنین بهره­مندی از عدالت برای عموم مردم جلوه­گر می­شود. بنابراین قاعده نفی عسر و حرج، آشکارا قاعده­ای اجتماعی و برای سامان دادن به زندگی مردم در جامعه اسلامی مربوط می­شود. یافته­های پژوهش نشان می‌دهد که فقها بر مبنای نفی عسر و حرج، جامعه را از وجود بی­عدالتی­ها پاک می­سازند؛ در بُعد سیاسی نیز با هوشیاری و درایت، مانع تسلط بیگانگان و بهره­کشی از مسلمانان و مظلومان می­شوند. نفی عسر و حرج، انجام هرگونه تعامل با زورگویان عالم را که از موضع ناعادلانه انجام شود، نمی­پذیرد، زیرا زمینه­ساز تنگناهای اقتصادی و سیاسی برای مسلمانان خواهد بود. همچنین مرتفع شدن مشکلات اقتصادی، تأکید بر عدالت، بهره­مندی از حقوق سیاسی، زندگی مطلوب خانوادگی و رتق و فتق امور خانواده از جمله دلایلی است که دخالت فقیه بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج را توجیه می‌کند. روش پژوهش حاضر، توصیفی-تحلیلی است که با بهره­گیری از منابع اسنادی و آثار مهم فقهای اسلام انجام شده است و رویکردی استنباطی دارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • قرآن کریم.
  • منابع فارسی:
  • کاتوزیان، ناصر (1368)، حقوق مدنی-خانواده، مشهد: انتشارات بهنشر.
  • مولایی، محمد (1392)، آشنایی با اندیشه­های اقتصادی امام علی (ع) در نهج البلاغه، پژوهشنامه نهج البلاغه، سال اول، شماره 4.
  • وکیل­زاده، رحیم، عیسی­زاده، خالد (1394)، مصادیق قاعده نفی عسر و حرج در قوانین اسلامی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره 23.
  • منابع عربی:
  • ابن برّاج، عبدالعزیز (1406)، المهذب، قم: جامعه المدرسین.
  • ابن قدامه، عبدالله (بی تا)، المغنی، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1405)، لسان العرب، جلد دهم، قم: نشر ادب الحوزه.
  • انصاری، الشیخ محمد علی (1422)، الموسوعة الفقهیة المیسرة، مجلد 1و4، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  • بستانی، فؤاد افرام (1362)، فرهنگ منجد الطلاب، ترجمه: محمد بندر ریگی، تهران: اسلامی.
  • بهرامی، محسن و فرامرز قرا ملکی (1391)، «تحلیل مفهومی تعارضات اخلاقی»، اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره پنجم، ش 2.
  • -حر­ عاملی، محمد بن الحسن (1418)، الفصول­المهمة فی اصول الأئمة (تکملة الوسائل)، تحقیق و إشراف: محمد بن محمد الحسین القائینی، مجلد1و2، الطبعة الاولی، قم: مؤسسة معارف إسلامی إمام رضا(ع).
  • خوئی، ابوالقاسم (1410)، منهاج الصالحین، قم: مدینه العلم.
  • راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1376)، معجم مفردات الفاظ القران، تهران: انتشارات مرتضوی.
  • زحیلی، وهبة مصطفی (1401)، آثارالحرب فی الفته الاسلامی، دمشق: بی­نا.
  • سلار، حمزه بن عبدالعزیزدیلمی (1414)، المراسم العلویة فی احکام النبویة، تهران: مجمع العالمی لاهل البیت (ع).
  • سید قطب (1379)، عدالت اجتماعی در اسلام، ترجمه هادی خسروشاهی، تهران: نشر کلبه شروق.
  • شافعی، محمد بن ادریس (1400)، الام، بیروت: دارالفکرللطباعه و النشر.
  • شوکانی، محمد بن علی (1973)، نیل الأوطار، بیروت: دارالجیل.
  • شهید ثانی (1413)، مسالک الافهام الی تنقیح الشرایع الاسلام، بیروت: موسسه المعارف الاسلامیه.
  • شیخ مفید، محمد بن­نعمان (1410)، المقنعه، قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
  • طباطبایی، محمد‌حسین‌ (1376)، تفسیر المیزان، جلد چهاردهم، ترجمه سید محمد باقر موسوی‌ همدانی‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی
  • طریحی، شیخ فخر الدین (1362)، مجمع البحرین، تهران: انتشارات مرتضوی.
  • طوسی(شیخ)، محمد بن الحسن، (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: مکتبه المرتضوی.
  • فیض کاشانی، محمد محسن (1401)، مفاتیح الشرائع، قم: مجمع الذخائر الاسلامی.
  • کاشف الغطاء، شیخ جعفر،(بی تا)، کشف الغطاء عن مبهمات شریعه الغراء(ط ق)، انتشارات مهدوی: اصفهان.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، جلد 2و3و8، تهران، دار الکتاب الاسلامیه.
  • محقق حلیّ، جعفر بن الحسن (1409)، شرایع الاسلام، تهران: انتشارات استقلال.
  • مکارم شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
  • موسوی بجنوردی، محمد (1383)، قواعد فقهیه، تهران: انتشارات مجد.
  • موسوی خمینی، روح الله (1361). صحیفه نور. تهران. مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
  • موسوی خمینى،روح الله (1390)، تحریر الوسیله، نجف: دارالکتب العلمیه.
  • موسوی عاملی، محمد بن علی،(1410)، مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
  • نجفی، محمدحسن، (1362)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • نجفی­الخوانساری، الشیخ موسی (1418)، منیة الطالب – تقریر بحث النائینی، الطبعة الاولی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
  • نووی، ابی زکریایحیی بن شریف (بی­تا)، روضةالطالبین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • استفتائات رهبری انقلاب؛ پاسخ به سؤال 1624، قابل بازیابی در سایت به آدرس: https://www.leader.ir/fa/content/17047/www.leader.ir
  • بیانات رهبری در دیدار با دانش آموزان و دانشجویان؛ قابل بازیابی در سایت به آدرس: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=43896
  • بیانیه مشترک بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت، نقل شده در خبرگزاری مهر به آدرس: https://www.mehrnews.com/news/4956526/

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار