بررسی تطبیقی عقلانیت سیاسی از دیدگاه آیت‌الله مطهری و آخوندزاده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی، مسائل ایران، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 گروه علوم سیاسی-اندیشه سیاسی و مسائل ایران، واحدتهران مرکز، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران

3 گروه علوم سیاسی-اندیشه سیاسی و مسائل ایران، واحدتهران مرکز، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

در این مقاله با استفاده از رهیافت عقلانیت سیاسی فوکویی و بررسی مواردی از اصلاحات دینی و مقایسه­ عناصری از فلسفه سیاسی کلاسیک و فلسفه سیاسی مدرن به بازشناسی سه عقلانیت سیاسی «امیرنشینی»، «شبان وارگی قدیم»، «شبان وارگی جدید» پرداخته و ویژگی­های آن­ها شناسایی، تفکیک و دسته­بندی شده است. بدین ترتیب معیار لازم برای شناسایی عقلانیت سیاسی موردنظرآیت­الله مطهری و آخوندزاده بدست آمده است. در این پژوهش، پژوهشگر در پی یافتن پاسخ چند سوال اساسی و مهم است:« 1. عقلانیت سیاسی مطلوب آیت الله مطهری کدام بوده است؟ 2. عقلانیت سیاسی مطلوب آخوندزاده کدام بوده است؟ 3. بین این دو  عقلانیت سیاسی چه وجه تشابه و تمایزی می­توان قائل شد؟». نتایج حاصله نشان می­دهد که آیت­الله مطهری به دنبال تطبیق دین و سیاست بوده و بر این باور بوده است که این دو امر ازیکدیگر جدایی ناپذیرند. اما آخوندزاده که تحت تاثیر اومانیسم، اصلاح دینی در مسیحیت غرب و فلسفه مدرن غرب بوده است، بر این باور بود که دین از سیاست جد است و با توجه به‌اندیشه سیاسی در  غرب به عدم دخالت دین در دولت معتقد بود  . یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که می­تواند زوایای مختلف فکری آیت الله مطهری و آخوندزاده را توضیح دهد همانا عقلانیت سیاسی فوکویی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


انصاری پور، محمد تقی(۱۳۸۶). انتقال به مدرنیته، باشگاه‌اندیشه.
آجودانی، ماشااله(1382). مشروطه ایرانی، تهران، اختران.
آدمیت، فریدون(1349).‌اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، چاپ اول، تهران.
آریایی نیا، مسعود(۱۳۸۶). عقلانیت مدرن سیاسی و دولت سازی مفهومی در رسائل سیاسی نوگرای عصر مشروطه(پایان نامه، دانشگاه شهید بهشتی.
پولادی، کمال(۱۳۸۰). از دولت اقتدار تا دولت عقل در فلسفۀ سیاسی مدرن، تهران، نشر مرکز.
توحیدفام، محمد(۱۳۸۱). سیری در‌اندیشه‌های سیاسی معاصر غرب(نظریه‌های دولت در دموکراسی)، تهران، روزنه.
توکلی، غلامحسین(۱۳۸۲). «اومانیسم دینی و اومانیسم سکولار»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، 17(2)، صص12-1.
جابری(1384). عقل سیاسی در اسلام، ترجمه عبدالرضا سواری، گام نو، تهران.
جهاندیده، افشین و سرخوش، نیکو(۱۳۸۴). «حکومت مندی»، فصلنامۀ گفتگو، 4(44)،صص55-31.
حائری، عبدالهادی(۱۳۶۴). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، سپهر.
حدادیان، بهروز(۱۳۸۷). تهران انتشارات دانشگاه.
حقدادی، علی اصغر(۱۳۹۵). اسنادی از مشروطه پژوهی در ایران، آنکارا.
خلخالی، سید محی الدین. پوزش، محمد(1395). «بررسی جریانهای فکری عصر مشروطه»، تاریخ نامۀ خوارزمی، 4(2)، صص42-20.
دانیالی، عارف(1392). شبانکارگی مسیحی، انکار یا آفرینش سوژه؟. دوفصلنامه فلسفی شناخت، پژوهشنامه علوم انسانی، 68(1)، صص125-100.
رحمانیان، داریوش(۱۳۸۸). تاریخ تفکر سیاسی در دورۀ قاجاریه، تهران، پیام نور.
سواری، عبدالرضا(۱۳۸۴). عقل سیاسی در اسلام، تهران، گام نو.
شیرازی، محمد و آقا احمد، قربانعلی(۱۳۸۸). «دیرینه شناسی و تبارشناسی فوکو به عنوان روشی در مقابل روشهای تاریخی متداول»، پژوهش نامۀ علوم. اجتماعی، 3(4)، صص126-103.
طحان نظیف، احسانی(1396). «قانون در عصر مشروطه»، پژوهشنامۀ حقوق اسلامی. 18(45)، صص50-35.
قربانی، قدرت­الله(1383)، هویت ملی از دیدگاه استاد مطهری، فصلنامه مطالعات ملی، 18(5)، صص25-1.
کدیور، محسن(۱۳۸۷). سیاست نامه خراسانی، تهران، کویر.
کریمی، محمود؛ دل­افکار،  علیرضا و جعفری، رضا(1396)، مولفه­های عقلانیت سیاسی مردم بر اساس نظام حق و تکلیف در نهج­البلاغه، فصلنامه پژوهش نهج­البلاغه، 5(17)، صص93-75.
کسرایی، محمد سالار. مرادخانی، همایون و رضایی، محمد(۱۳۹۰). دوفصل نامۀ جامعه شناسی تاریخی، 2(1)، صص35-10.
کسروی، احمد(۱۳۹۸). تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، نگاه.
لمکه، توماس(۱۳۹۲) نقدی بر خرد سیاسی، بررسی تحلیل فوکو از طرز تفکر دولت مدرن، ترجمه یونس نوربخش، محبوبه شمشادیان، تهران، دانشگاه امام صادق.
مطهری، مرتضی(1361)، سیری در نهج­البلاغه، قم: انتشارات اسلامی.
مطهری، مرتضی(1362)،خم و ایران، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوازدهم.
مطهری، مرتضی(1367)،جهاد، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوم.
مطهری، مرتضی(1368)، ده گفتار، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پنجم.
مطهری، مرتضی(1371)، حماسه حسینی؛ جلد سه، تهران: انتشارات صدرا، چاپ سیزدهم.
مطهری، مرتضی(1372 )، فلسفه اخلاق، تهران : انتشارات صدرا، چاپ یازدهم.
مطهری، مرتضی(1372)، عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی(1374)، پیرامون جمهوری اسلامی، تهران: انتشارات صدرا.
مؤمنی، باقر(1351). «میرزا فتحعلی آخوندزاده». مقالات. آوا.
میراحمدی، منصور(1381)، آزادی از دیدگاه استاد مطهری؛ کتاب‌اندیشه سیاسی آیت­الله مطهری، قم: بوستان کتاب.
نظری، علی اشرف(۱۳۸۶). پژوهشنامۀ حقوق و علوم سیاسی. 2(4)، صص25-1.
یاسایی، رضا(۱۳۸۱). اصلاحات، تهران، ققنوس.
یحیوی، حمید(۱۳۹۶).شبانوارگی جدید. نقد عقلانیت‌های حکومتی دولت در ایران»، فصلنامۀ دولت پژوهی، مجله دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، 3(10)، صص 32-1.