بررسی گرایش‌های فقهی- سیاسی در شکل‌گیری قوانین اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکترای تخصصی حقوق کیفری و جرم شناسی، تهران، ایران

چکیده

تحولات جامعه ایران از دیرباز تحت تأثیر موضوعات و مسائل مذهبی بوده است. از جمله می­توان به گرایش­های فقهی-سیاسی دوران مشروطیت و دوره جمهوری اسلامی اشاره نمود که هرکدام منجر به شکل­گیری قوانین متفاوتی شده است. سؤال نوشتار حاضر این است که گرایش­های فقهی-سیاسی دوران مشروطیت و جمهوری اسلامی به چه نحوی بر روند شکل­گیری قوانین اثرگذار بوده­اند؟ فرضیه نوشتار این است که سه عامل دفع استبداد، محدود بودن و یا گسترده بودن اختیارات فقیه و تلقی عرفی یا شرعی از قانون، مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر شکل­گیری قوانین عصر مشروطیت و دوره ج. ا. ایران بوده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که گرایش­های فقهی-سیاسی در دوره مشروطیت و ج. ا. ایران با توجه به عدم اختیارات گسترده به فقها، بیش از پیش در محدوده قوانین عرفی سیر می­نمود، اما در دوره جمهوری اسلامی، بدلیل اختیارات گسترده ولی فقیه در قانون اساسی، وجه شرعی به منزله منبع قانونگذاری و همچنین دفع استبداد در نظر گرفته شده است.  اگر در دوره مشروطه، قانون، مشروط بودن سلطنت و عرفی بودن سیاست، بخشی از منابع قانونگذاری به شمار می­آیند، در گرایش اسلام سیاسی منتج به جمهوری اسلامی، احکام شرعی دافع استبداد و عاملی برای قانونگذاری در نظر گرفته می­شود. روشی که پژوهش حاضر مورد استفاده قرار می­دهد، توصیفی-تحلیلی و بهره­گیری از منابع اسنادی و کتابخانه­ای است.

کلیدواژه‌ها


آدمیت، فریدون (1985)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، سوئد: انتشارات کانون کتاب ایران.
آذری قمی، احمد (1372)، ولایت فقیه از دیدگاه علمای اسلام، قم: نشر قدس.
ارسطا، محمد جواد (1388)، «ولایت فقیه قانونی یا فراقانونی (گفتگو)، مجله اندیشه حکومت، شماره سوم، ویژه یکصدمین سال میلاد امام خمینی).
ازغندی، علیرضا (۱۳۸۲) تاریخ تحولات سیاسی  و اجتماعی ایران، تهران، انتشارات سمت.
بهنیافر احمدرضا (1387)، مفهوم ولایت مطلقه فقیه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی. دوره اول، شماره12، صص 76 ـ 45.
تقی­لو، فرامرز (1394)، مشروطیت و جمهوری اسلامی: نظریه سیاسی شیعه در گذار از تقابل سنت و تجدد، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال چهارم، شماره 16، صص 84-65.
جوادی، آملی، عبدالله (1378)، ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت، قم، مرکز نشر اسراء.
خراسانی، رضا (1390)، نسبت شریعت و قانون در فقه سیاسی مشروطه، نشریه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره پنجاه و چهارم، صص 79-55.
راسخ، محمد، بخشی­زاده، فاطمه (1393)، مفهوم قانون در عصر مشروطه، نویسندگان متقدم، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 68، صص 23-1.
رفیع، حسین، عباس زاده مرزبالی، مجید (1394)، علامه میرزا محمدحسین نائینی و دفاع از حکومت مشروطه، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال هشتم، شماره 29، صص 100-75.
شیرخانی، علی (1389)، قانون و قانونگذاری در منظومه فکری امام خمینی (ره)، فصلنامه مطالعات سیاسی؛ سال دوم، شماره هشتم، صص 148-125.
طحان نظیف، هادی، احسانی، رضا (1396)، خوانشی نو از دیدگاه­های تحلیلی نسبت به مفهوم قانون در عصر مشروطه، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال هجدهم، شماره اول، صص 80-57. 
عمادی، عباس، شکوری، ابوالفضل، غفاری، مسعود (1396)، حق حاکمیت و تعیین سرنوشت از منظر فقه سیاسی شیعه، مجله حقوق اسلامی، سال چهارم، شماره 53، صص 16-7.
عنایت، حمید (1382)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
فوزی، یحیی (1384)، اندیشه سیاسی امام خمینی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری.
فیرحی، داوود (۱۳۸۲) نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، انتشارات سمت.
کفایی، محمد (1359)، مرگ در نور، تهران: نشر زوار. 
گنجی، اکبر (1378)، تلقی فاشیستی از دین و حکومت، تهران: نشر طرح نو.
مدرس تبریزی، محمدعلی (1374)، ریحانه الادب، تهران: انتشارات خیام.
مصباح یزدی، محمدتقی (1388)، نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه، تهران: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
موسوی خمینی ، روح الله (1378)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، روح الله (1373)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
میرموسوی، علی (1382)، اجتهاد و مشروطیت، تأملی در اندیشه سیاسی شیعه در دوران مشروطه، مجله فرهنگ اندیشه، سال دوم، شماره پنجم، صص 49-30. 
ناظم الاسلام کرمانی، محمد (1346)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نوین، پرویز(1390).اصول حقوق عمومی.تهران:  انتشارات جنگل و تدریس.
منابع عربی
محلاتی، محمد اسماعیل (1378)، اللثالی المربوطه فی وجوب المشروطه ر رسائل مشروطیت، تألیف و تصحیح غلامحسین زرگری نژاد، تهران: نشر تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
موسوی خمینی، روح الله (1415)، کتاب البیع. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
نائینی، محمدحسین (1378)، تنبیه الامه و تنزیه المله، ترجمه محمود طالقانی، تهران: شرکت سهامی انتشارات.  
://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=11622