بررسی عملکرد چهاردهۀ جمهوری اسلامی ایران در تحقق امر حقوق شهروندی ؛ موانع و چالش ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند( نویسنده مسئول)

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

3 گروه علوم سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند

چکیده

هدف این پژوهش بررسی مفهوم حقوق‌شهروندی پسا انقلاب اسلامی است که در اداور مختلف  تعریفی دوگانه داشته است. ازیک‌سو بنا براصل جهموریت و استقلال، حقوق‌ِملت به رسمیت شناخته می شود و ازسویی برطبق مفاد قانون اساسی، واژه شهروندی و حقوق شهروندی به طور مستقیم مورد بحث قرار نگرفته است، بنابراین جامعه و حاکمیت ج.ا. ایران نیازمند نگرشی دقیق‌تری دارد. نوشتار حاضر بر مبنای نظریه برایان ترنر برای فهم شهروندی وحقوق شهروندی در دوره جمهوری اسلامی و با بهره‌گیری از اسناد و منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی-تحلیلی درصدد پاسخ به این سوال است، که چرا مفهوم حقوق‌شهروندی در دوران پساانقلاب اسلامی هیچ‌گاه نتوانسته تعریف درست و دقیقی را دریافت کند و عوامل و موانع‌تحقق این امر براساس نظریه‌ترنر چه بوده-است. این پژوهش در پی یافتن علل و موانعی است که موجب عدم تحقق حقوق شهروندی در جمهوری اسلامی گردیده است.  دستاورد پژوهش گویای این است که به‌رغم تلاش دولت‌ها در تحقق این امر، به دلیل عدم اجماع نخبگانی، نبود تعریف صریح در قانون اساسی، بی‌توجهی به نهادهای غیردولتی و تفرق در ایجاد هویت سیاسی و اجتماعی واحد درمیان جامعه موجب گردید تا درطی این چهار دهه حقوق شهروندی نتوانست در جامعه ایران به طور کامل تحقق یابد.

کلیدواژه‌ها


-آذرشیب، محمدتقی؛ آسوده، رضا(1398)،«جایگاه جامعه مدنی در توسعه سیاسی»، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال سوم، شماره 8، بهار1398،صص105-91.
- احمدزاده، سید مصطفی(1384)، «حقوق شهروندی»، مجله اندیشه حوزه، سال یازدهم، شماره 56.
- احمدیان،مجتبی؛اسلامی،روح الله(1392)، «نگرش سنجی رابطه ی دولت و ملت در ایران(روش شناسی کیو)»، فصلنامه سیاست‌های راهبردی وکلان، سال یکم، شماره چهارم، زمستان1392.صص133-107.
- اردستانی، حسین(1384)، «عوامل موثر درشکل­گیری نظریه­سیاسی خاتمی»، فصلنامه رهیافت­های سیاسی-بین المللی، شماره7.صص50-21.
- استوار،مجید(1396)،«گذار به دموکراسی در ایران با تاکید بر نقش نخبگان حاکم»، فصلنامه دولت پژوهشی، مجله دانشکده حقوق وعلوم سیاسی، سال سوم شماره11،پائیز، صص86-53.
- امامی،محمد؛ شاکری، حمید(1394)،«حکمرانی خوب و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامه -حقوق تطبیقی، سال اول، شماره دوم،صص 57-25.
- بخارایی، احمد؛ شربتیان، محمدحسن؛ کبیری، لیلا(1396)، «تحلیل جامعه شناختی وضعیت شهروندی فرهنگی(مطالعه موردی:شهر تنکابن)»،نشریه جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و هشتم، شماره پیاپی(66)، شماره دوم، تابستان1396، صص 216-179.
- بهزادفر،مصطفی(1392)، هویت شهر(نگاه به هویت شهر تهران) ، تهران: نشر شهر.
- پروین، فرهاد(1387)، «حقوق شهروندی در سیره نبوی در حقوق ایران»، مجله اندیشه حوزه، شماره72.
- ترابی،یوسف(1391)، اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه در جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- توسلی، غلام عباس؛ نجاتی حسینی، سیدمحمود(1383)، «واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره پنجم، شماره2،صص 62-32.
- جنکینز، ریچارد(1381)، هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: انتشارات شیرازه.
- حبیبی، مسعود(1389)، «جامعه شناسی دولت نهادی وتوسعه صنعتی در ایران»، فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، شماره شانزده زمستان 1389،صص77-59.
- خواجه سروی،غلامرضا(1382)، رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران،چاپ اول،تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- دلیرپور، پرویز(1384)، «بحران های دولت-ملت سازی و استراتژی توسعه در ایران»، مجله اقتصادی-سیاسی، مهر و آبان، شماره های 217و218، صص40-53.
- راه دانا(6/11/1393)،« مقایسه وضعیت علمی کشور در دوران پهلوی و پس از انقلاب»، شناسه خبر: 224173، قابل دسترس در https://www.dana.ir/news/224173
- رمضانی، روح الله (1383)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه علیرضا طیب، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
- روزنامه آفتاب یزد(21/11/1397)، دستاوردهای انقلاب در حوزه سواد آموزی، شماره5392،
- زهیری،علیرضا(1380)،«انقلاب اسلامی وهویت­ملی»، مجله علوم­سیاسی،دانشگاه باقرالعلوم(ع)، شماره16،صص124-105.
- عبداللهی،محمد، راد، فیروز(1388)، «بررسی روند تحول وموانع ساختاری توسعه سیاسی در ایران(1304-1382)»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره دهم، شماره 1، بهار1388،صص29-63.
- فتحی،سروش؛ثابتی،مریم(1391)، «توسعه ساختار سازمانی شهری و گسترش فرهنگ شهروندی»،نشریه مطالعات شهری، سال دوم،شماره2،195-163.
--فتحی،سروش؛مختارپور،مهدی(1390)،«توسعه شهرنشیتی و حقوق شهروندی»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال سوم، شماره چهارم، پائیز،صص105-89.
-کاوسی، اسماعیل(1397،«ارزیابی مولفه های حقوق فرهنگی در نظام توسعه فرهنگی کشور»، نشریه حقوق اداری، سال ششم،شماره،16، پائیز1397،صص 180-157
-گرائیلی، هانیه؛مطلبی، مسعود؛ابوالفضلی کریزی، حسین؛همتیان، هادی(1398)، «فرهنگ سیاسی نخبگان و حکمرانی خوب در جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی دولت اصلاحات)»، نشریه علمی پژوهشی جستارهای سیاسی معاصر، سال دهم، شماره 4، زمستان1398،صص131-103.
-محسنی،علی؛ الهی منش، محمدحسن(1397)،«جایگاه جامعه مدنی و کنشگران غیردولتی در سیاست گذاری عمومی ایران(مطالعه موردی دولت های هفتم و هشتم)»، رهیافت انقلاب اسلامی، دوره6،شماره 44،94-75.
-محمودخانی،زهرا؛ کشیشیان،گارنیه(1395)،« بررسی مقایسه ای گفتمان های سیاسی خارجی دولت دهم و یازدهم و تاثیرآن بر امنیت منطقه خاورمیانه(1394-1384)»، فصلنامه سیاست خارجی، سال سی ام، شماره2، تابستان1395، صص35-7.
-مصلی نژاد،عباس؛ محمدزاده، اصغر(1395)،«برنامه سوم توسعه(1383-1379)؛ زمینه ها، اهداف، کامیابی ها و ناکامی ها»، فصلنامه راهبرد، سال بیست و پنجم، تابستان1398، شماره79، صص176-157.
-مظاهری،محمدمهدی؛ ملایی،اعظم(1392)،« دولت،هویت وسیاست خارجی در ایران معاصر(1390-1304)»، فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست، سال دوم، شماره 7، زمستان 1392(شماره پیاپی37)،صص 146-125.
موثقی،احمد(1385)،نوسازی و اصلاحات در ایران(از اندیشه تا عمل)،تهران:قومس.
-موسوی بجنوردی، سیدمحمد؛ مهریزی ثانی، محمد(1392)، «حقوق شهروندی از نگاه امام خمینی»، پژوهشنامه متین، سال پانزدهم، شماره 61، زمستان، صص23-1.
Glenn, E. N. (2011). "Constructing citizenship: Exclusion, subordination, and resistance". American Sociological Review, 76(1),1–24.
-Inoquchi, Takashi, Blondel, Jean. (2007). Citizens and the State: Attitudes in Western Europe and East and Southeast Asia.
-Isin, E. F., & Turner, B. S. eds. (2003). Handbook of citizenship studies. London: Sage.
-kymlicka,will(2000),Citizenship in diverse societies, oxford university press.
-Pakulski, J. (1997)." Cultural citizenship". Citizenship Studies, 1(1), 73–86.
-Tonnies, Ferdinand. (1925) ,Gemeinschaft und Gesellschaft, Michigan.
-Turner, J. (2016). "(En)gendering the political: Citizenship from marginal spaces". Citizenship Studies, 20(2), 141–155.
-Turner Bryan, (1999). Citizenship (critical concepts) New York: Routledge.