مواجهه فقهی با مسئله بانکداری در بستر دولت مدرن در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی،گروه حقوق،واحد بین المللی کیش،دانشگاه آزاد اسلامی

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب،ایران، نویسنده مسئول

3 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

اگرچه بانکداری اصولاً یک پدیدۀ جدید است ، معهذا در اسلام برای انواع فعالیت‌های اقتصادی و مالی، مقرّراتی بیان داشته است. با تشکیل دولت مدرن در ایران و ورود نهادهای جدید، از جمله بانک، مسئلۀ نسبت آن و احکام شرعی مورد توجه فقها قرار گرفته که بعد از انقلاب اسلامی این موضوه اهمیت ویژه‌ای یافته است. ازآانجایی که نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر نظریه ولایت فقیه است و فقیه حاکم، نظریه برتر در نظام سازی دارد لذا اختلاف نظر فقها در اینجا مدنظر نیست. پرسش اصلی این مقاله این است که بانکداری اسلامی چگونه نسبتی با دولت مدرن در نظریه ولایت فقیه دارد ؟ فرضیۀ مقاله بر آن است که فقه شیعۀ و بصورت خاص نظریه ولایت فقیه بعد از مشروطه با سه نوآوری نظری (موضوع شناسی، منطقه الفراغ شرع، و فقه المصلحة) توانسته است بسیاری از پدیده‌های عصر جدید را در خود جذب کند و می‌تواند همین رویکرد را در قبال بانکداری نیز داشته باشد. بنابراین بانکداری و پول گاه از جهاتی، خروجِ موضوعی از بسیاری از احکام فقهی است که تابعی از اقتضائات دوران مدرن قرار می گیرد و گاه در منطقه الفراغ شرع و بعضاً تابعی از مصلحت دولت و عرف زمانه. مقاله به این جمع‌بندی رسیده که ظرفیت فقه پویای شیعه توانسته این موضوعات مستحدثه را با توجه به بسترهای نهادی آنها تحلیل و تجویز کند. روش مقاله توصیفی-تحلیلی است و داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی جمع آوری شده است.

کلیدواژه‌ها


-                      بناء رضوی، مهدی،( 1367 )طرح تحلیلی اقتصاد اسلامی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
-                      خمینی، روح الله(1374)، صحیفۀ امام خمینی، جلد 15، تهران، موسسه نشر آثار امام
-                      خمینی، روح الله(1376)، صحیفۀ امام خمینی، جلد 21، تهران، موسسه نشر آثار امام
-                      خمینی، روح الله(1382)، صحیفۀ امام خمینی، جلد 19، تهران، موسسه نشر آثار امام
-                      خمینی، روح الله(1386)، صحیفۀ امام خمینی، جلد 18، تهران، موسسه نشر آثار امام
-                      حجاریان، سعید (1379)، از شاهد قدسی تا شاهد بازاری، تهران، نشر طرح نو
-                      طباطبایی حکیم، محمد سعید (1391)، توضیح المسائل (حکیم)، قم، انتشارات مهر ثامن الائمه (علیه السلام)
-                      جعفری، علی (1379)، تأثیر افکار شهید صدر بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،  اندیشه ماندگار 1، قم، دبیرخانه کنگره بین‌المللى آیه‌اللّه‌العظمى صدر
-                      جمع محققین دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (1386)، مسائل مستحدثه پزشکی (جلد یکم)، قم، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
-                      جمعی از نویسندگان (1380)،امام خمینی و حکومت اسلامی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
-                      راهدار، احمد (1376)، غرب شناسی اثباتی، نشریۀ پگاه حوزه (جلد 158)، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، صص 1-36
-                      داوید، رنه (1369)، نظامهاى بزرگ حقوقى معاصر، ترجمه حسین صنایى، محمد آشورى و عزت اللَّه عراقى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى
-                      دفلم، ماتیو (1394)، نگاهی به کتاب فلسفۀ پول اثر گئورگ زیمل، ترجمۀ شایسته مدنی، نشریۀ اینترنتی جادوی اقتصاد
-                      صدر، محمد باقر (1389)، بانک بدون ربا، مترجم مرتضی زنجانی، مقدمه نویس احمد اسماعیل تبار، تهران، انتشارات فرهنگ سبز
-                      سامان‌نژاد، امیرهوشنگ (1367)، مجموعه مصوبات مجمع نخستین مصلحت نظام، تهران، نشر گستره
-                      فیرحی، داوود (1379)، دانش قدرت مشروعیت در اسلام، تهران، نشر نی
-                      فیرحی، داود (1391)، فقه و سیاست در ایران (جلد 1)، تهران، نشر نی
-                      فیرحی، داود (1394)، فقه و سیاست در ایران (جلد 2)، تهران، نشر نی
-                      فیرحی، داود (1396)، فقه و حکمرانی حزبی، تهران، نشر نی
-                      قربان‌زاده، قربان‌علی (1381)، مبانی مصلحت عمومی در اندیشه سیاسی امام خمینی، تهران، انتشارات پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
-                      مدنی، جلال الدین (1361)، تاریخ سیاسی معاصر ایران (جلد یکم)، قم، انتشارات اسلامیه
-                      مطهری، مرتضی(بی تا)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، حکمت
-                      مکارم شیرازی، ناصر (1380)،ربا و بانکداری اسلامی، گردآورنده ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم ، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام)
-                      مکارم شیرازی، ناصر(1385)، دائرة المعارف فقه مقارن، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام)،
-                      نعمتی مهرداد، طباطبایی سیدعلی اکبر (1395)، تعیین عوامل موثر بر ناکارایی هزینه در بانک‌ها  (مطاله موردی: بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران)، نشریه: اقتصاد مالی (اقتصاد مالی و توسعه) ،سال:1395، دوره:10 ، شماره:36 ، صفحه شروع:123 ، صفحه پایان:138