گفتمان‌هویت‌ملی‌اسلام‌گرایی‌در‌عصرپهلوی‌دوم‌و‌جمهوری‌اسلامی (بررسی اندیشه شهید مرتضی مطهری و آیت‌الله سید علی خامنه‌ای)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم‌سیاسی‌دانشگاه علامه طباطبایی

2 گروه جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی

3 گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

واقعیت تاریخی نشان می­دهد که هویت­سازی ملی، فرآیندی همیشگی است و نباید تصور شود که وقتی ملتی شکل گرفت بخودی خود تداوم می­یابد بلکه برعکس روح ملت­بودگی در معرض فراز و فرود قرار دارد. از این­رو فرآورده­ گفتمانیِ یک کشور می­تواند بر فرآیند ملت­سازی موثر افتد. لذا برای درک هویت­ملی در عصر پهلوی دوم و جمهوری اسلامی، دو اندیشمند از یک گفتمان فکری سیاسی گزینش گردید تا تطور هویت­ملی در گفتمان اسلام­گرایی بررسی شود. بعبارتی این پژوهش با انتخاب اسلام­گرایی بعنوان جریان موثر در تاریخ معاصر ایران به بررسی خوانش هویت­ملی با کاربست روش تحلیل گفتمان پرداخته است. پژوهش حاضر برای رسیدن به دستاوردهای منسجم­تر در ابتدا به استخراج الگوی گفتمان هویت­ملی هریک از عاملان فکری و سیاسی اقدام نمود و در انتها با تحلیل تطبیقی، ضمن ارائه الگو به سیر تطور عناصر هویت­ملی در گفتمان اسلام­گرایی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1388)، مدرنیته و اندیشه انتقادی، تهران، نشر مرکز.
احمدی، حمید، (1399)، بنیادهای هویت ملی ایرانی (چارچوب نظری هویت ملی شهروند محور)، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم.
اسپوزیتو، جان لی؛ جان اوول (2003)، «اسلام و غرب؛ صدای گفتگوی مسلمانان»، دین و روابط بین­الملل، ترجمه عسگر قهرمان پوربناب، تهران، پژوهشکده­ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم، 19-68.
افتخاری­، اصغر؛ اسدی، علیرضا؛ نزهت، ابراهیم (1393)، «ناسیونالیسم و هویت­ملی در اندیشه حضرت آیت الله خامنه­ای»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره 11، تابستان، صفحات 19-43.
پناهی، محمدحسین؛ امینی، سعیده (1392)، «تحول گفتمان مجمع روحانیون مبارز»، مجله­یمطالعاتاجتماعیایران، دورۀ هفتم، شمارۀ 2، تابستان، ص 28-58.
تاجیک، محمدرضا (1383)، گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
تاجیک، محمدرضا (1384)، روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان، تهران، ناشر فرهنگ گفتمان.
جلایی­پور، حمیدرضا (1392)، جامعه­شناسیایران، جامعه کژمدرن، تهران، علم.
جمشیدی، مهدی (1393)، معنا و مفهوم فرهنگ از منظر استاد مطهری، بنیاد علمی و فرهنگی استادشهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی http://www.motahari.ir/fa/content/672#
حاجیانی، ابراهیم (1379)، «تحلیل جامعه­شناختی هویت­ملی درایران وطرح چندفرضیه»، فصلنامه مطالعات ملی، سال10، ش5.
حسینیان، روح­الله (1383)، 14سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینی­زاده، محمد علی (1386)، اسلام­سیاسی در ایران، قم، دانشگاه مفید.
خالق­پناه، کمال و حبیبی، فواد (1393)، «نظریه گفتمان به مثابه روش­شناسی مطالعات فرهنگی»، درآمدی بر روش­شناسی مطالعات فرهنگی، حسین میرزایی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
خرمشاد، محمدباقر؛ سرپرست سادات، سیدابراهیم (1389)، «روشنفکر ایرانی و هویت در آیینه بحران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، شماره 2، تابستان، صص 60-27.
خرمشاد، محمدباقر؛ سرپرست سادات، سیدابراهیم (1392)، «جریان­شناسی سیاسی به مثابه روش»، فصلنامه مطالعات میان­ رشته­ای در علوم انسانی، دوره پنجم، شماره 2، بهار، صص 90-61.
دهخدا، علی­اکبر (1385)، لغت­نامه (فرهنگ متوسط دهخدا)، تهران، دانشگاه تهران.
دوانی، علی (1390)، خاطرات من از استاد شهید مطهری، تهران، صدرا.
رواسانی، شاپور (1380)، زمینه­های اجتماعی هویت­ملی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران (باز).
روحانی، سیدحمید (1381)، نهضت امام­خمینی، جلد اول، چاپ پانزدهم، موسسه چاپ و نشر عروج.
زندگینامه: مرتضی مطهری (1387)، همشهری آنلاین، تاریخ مراجعه 13/2/1396، قابل دسترسی در http://hamshahrionline.ir/details/58980.
زندگینامه تفضیلی استادشهید مرتضی مطهری (1391)، بنیاد علمی و فرهنگی استادشهید مرتضی مطهری، تاریخ مراجعه 13/2/1393، قابل دسترسی در http://www.motahari.ir/content/943.
ستوده، امیررضا؛ سیدناصری، حمیدرضا (1388)، پاره­ای از خورشید، تهران، موسسه نشر و تحقیقات ذکر.
سیدقطب (1378)، نشانه­هایراه، ترجمه محمود محمودی، تهران، نشر احسان.
شفیعی­فر، محمد (1378). درآمدی بر مبانی فکری انقلاب­اسلامی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها.
عضدانلو، حمید (1380)، گفتمان و جامعه، تهران، نشر نی.
غفاری، غلامرضا (1388)، «منطق پژوهش تطبیقی»، مجله مطالعات­اجتماعی ایران، زمستان، دوره 3، ش 4.
فرامرزقرامکی، احد (1380)، روش­شناسی مطالعات دینی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
فکوهی، ناصر (1380)، زن ایرانی هویتی تعریف ناشده، جامعه و فرهنگ، جلد چهارم .
قربانی، قدرت­الله (1383)، هویت­ملی از دیگاه استاد مطهری، فصلنامه مطالعات­ ملی، 18، سال پنجم، شماره 2، صص 64-86.
کاستلز، امانوئل (1384)، گفتگو با مانوئل کاستلز، ترجمه حسن چاوشیان و لیلا جو افشانی، تهران، نشر نی.
کچویان، حسین (1384)، تطورات گفتمان­های هویتی ایران، تهران، نشر نی.
گل محمدی، احمد (1380)، «جهانی شدن و بحران هویت»، فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، ش10، صص11-48.
مارش، دیوید؛ استوکر، جری (1378)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، چاپ دوم، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مسکوب، شاهرخ (1379)، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران، نشر فرزان روز، چاپ نخست.
مشکانی، عباسعلی؛ مشکانی، عبدالحسین (1390)، «پارادایم فقه حکومتی با محوریت دیدگاه­های آیت­الله العظمی خامنه‌ای»، معرفت، سال بیستم، شماره 168، آذر، 53-75.
مطهری، مرتضی (1357)، خدمات متقابل اسلام و ایران، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 16/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1377)، آشنایی با قرآن، جلد 7، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1378)، آشنایی با قرآن، جلد 8، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1380)، آشنایی با قرآن، جلد 9، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1381)، اسلام و نیازهای زمان، جلد 1، چاپ نوزدهم، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1382)، تعلیم و تربیت در اسلام، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 16/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1385الف)، آینده انقلاب اسلامی ایران، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1385ب)، انسان و ایمان، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1387الف)، آزادی معنوی، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، چاپ چهلم، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1387ب)، آشنایی با قرآن، جلد 6، چاپ یازدهم، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، چاپ چهلم، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مطهری، مرتضی (1389)، آشنایی با قرآن، جلد 14، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ مراجعه 14/02/1396، قابل دسترسی در http://motahari.ir/fa/content/185.
مک دانل، دایان (1380)، مقدمه­ای بر نظریه­های گفتمان، مترجم: حسین علی نوذری، تهران، فرهنگ گفتمان، چاپ اول.
معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی، ویراستار امیرکاووس بالازاده، چاپ چهارم، تهران، ساحل.
منوچهری و همکاران (1387)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران، سمت.
مهیمنی، محمدعلی (1379)، گفت و گوی تمدن‌ها، تهران، ثالث.
واثقی، محمدحسین (1391)، مصلح بیدار، تهران، صدرا.
ویسی، امیر (1391)، «زندگی­نامه آیت­الله خامنه­ای در حلقه علی شریعتی، بخش هفتم»، قابل دسترسی در سایت رادیو فردا، تاریخ مراجعه 23/07/1395.
هرمیداس باوند، داود (1377)، «چالش‌های برون مرزی و هویت ایرانی در طول تاریخ»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 129 و 130، صص 20-31.
سیدقطب، 1983، معالم فی الطریق، القاهره، دارالشروق.
Cambridge advanced Lerner, s dictionary (1980).
Capoccia, Giovanni (2000). “Anti System Parties: A conceptual Reassessment”, Journal ofTheoreticalPolitics, 14(1): 9-35.
Hantrais, Linda (2009). “International Comparative Research”, New York: Palgrave.
Harper, J (2006). Identity Crisis: How Identification is Overused and Misunderstood? CATO INSTITUTE: Washington D.C.
Smelser, Neil. J. (2003). On Comparative Analysis, Interdisciplinarity and Internationalization in Sociology, International Sociology, 18(4): 643-657
http://hamshahrionline.ir