هویت، قدرت، امنیت؛ جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی

2 گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

3 دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

رابطه اغلب پرتنش میان ج.ا.ایران و عربستان سعودی در مرکز تغییرات مهم سیاسی در منطقه خاورمیانه است. عواملی را که سبب اختلاف و منازعه طولانی در روابط این دو کشور گردیده است، می‌توان به دو سطح عوامل ساختاری و رفتاری تقسیم کرد. اغلب پژوهش‌های انجام گرفته در مطالعه روابط ایران و عربستان به یکی از سه عامل هویت، قدرت و امنیت اشاره کرده اند اما این سؤال ها وجود دارد که در زمان ها و شرایط مختلف کدام یک از این سه عامل در روابط دو کشور تعیین کننده تر بوده است؟ آیا سیاست خارجی ج.ا.ایران در قبال عربستان سعودی بیشتر تحت تأثیر عوامل ایدئولوژیک قرار داشته یا روابط آن با عربستان متأثر از ملاحظات ژئواستراتژیک (قدرت و امنیت) بوده است؟ یا رویکردی که هر سه عامل را در بر می‌گیرد؟برای پاسخ به این پرسش ها با استفاده از مدل نظری مقاله، میزان تأثیرگذاری، ترتیب اولویت و نحوه ارتباط سه عامل تعیین کننده هویت، قدرت و امنیت در سیاست خارجی ج.ا.ایران نسبت به عربستان سعودی در زمان ها و شرایط مختلف با توجه به دو عامل تعیین کننده: موقعیت بین المللی کشور و انتخاب تصمیم گیرندگان توضیح داده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


احتشامی، انوشیروان (1378)، سیاست خارجی ایـران در دوران سـازندگی: اقتصـاد، دفـاع، امنیت، ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوسـتین چـی ، تهـران: انتشـارات مرکـز اسـناد انقـلاب اسلامی.
ازغندی، علی رضا و مهدی آقا علیخانی (1392)، بررسی عوامل منطقه‌ای واگرایی در روابط ایران و عربستان (1390 – 1384)، مجله سیاست، تابستان، شماره 26، صص 225 - 244.
اسدی، بیژن، (1386)، «تأثیر توان هسته‌ای ایران بر توازن قدرت، روابط و امنیت منطقه ای»، پژوهشنامه علوم سیاسی، بهار ،  شماره 6 ، صص 1 - 32.
بوزان، باری و دیگران (1386)، چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری (1378)، مردم، دولت ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
حاجی یوسفی، امیر محمد و احسانه محمدی (1397)، هویت، قدرت و امنیت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: یک چارچوب نظری، پژوهشنامه علوم سیاسی (پذیرفته شده برای چاپ).
حاجی یوسفی، امیر محمد (1383)، ایران و خاورمیانه: گفتارهایی در سیاست خارجی ایران, فرهنگ گفتمان.
حافظ نیا، محمد رضا و ابراهیم رومینا (1384)، «تحول روابط ایران و عربستان و تأثیر آن بر ژئوپلیتیک خلیج فارس»، مجله تحقیقات جغرافیایی، تابستان، شماره 77 ، صص 66 تا 82..
حق شناس، محمد رضا و دیگران (1396)، «رقابت‌های ژئوپلیتیک و روابط ایران و عربستان: مکانیزمها و راهبردها»، مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، تابستان، شماره 22، صص 1-31.
دهشیری، محمد رضا و سید محمد حسین حسینی (1395)، «ژئوپلیتیک منطقه و روابط ایران و عربستان»، فصلنامه روابط خارجی، سال هشتم، شماره اول، بهار.
سریع القلم، محمود (1385)، عقلانیت و آینده توسعه یافتگی ایران، تهران: مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
عبداله خانی، علی (1389)، نظریه‌های امنیت، تهران: ابرار معاصر.
فولر، گراهام (1373)، قبله عالم : ژئوپلیتیک ایران‌، ترجمه عباس مخبر، تهران : نشر مرکز.
متقی، افشین (1394)، «واکاوی زمینه‌های ناسازواری در روابط ایران و عربستان بر پایه نظریه سازه انگاری»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، شماره 12، بهار.
مشیرزاده، حمیرا (1384)، نظریه‌های روابط بین الملل، تهران، انتشارات سمت.
معنوی، احمد (1387)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در بستر منافع ملی (با نگاهی بر روابط ایران و عربستان)، تهران: کتاب دانشجو.
منصوری مقدم، محمد (1391)، «مؤلفه هویت و تأثیر آن بر سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مجلس و راهبرد، دوره 19، شماره 72، زمستان، صص 99-77.
منصوری مقدم، محمد (1394)، تحولات منطقه‌ای و سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران (1991 م. - 2012)، تهران: دبیزش.
میری، سیدجواد (1395)، وهابیت و خشونت گرایی اسلامی از منظر جامعه شناختی: نگاهی به آینده روابط ایران و عربستان سعودی، تهران: نقد فرهنگ.
ونت، الکساندر (1385)، نظریه اجتماعی سیاست بین الملل، ترجمه حمیرا مشیرزاده، چاپ اول، تهران: وزارت امورخارجه.
هادیان، حمید (1385)، در پرتو شرایط جدید منطقه ای: کاوشی در روابط ایران و عربستان سعودی، علوم سیاسی، نشریه راهبرد، بهار، شماره 39 ، صص 79 تا 96.
Communitarian International Relations: The Epistemic Foundation of International Relation, London: Routledge.
Cordesman, A.H. and Khalid Al-Rodhan (2006), The Middle East Military Balance: Definition, Regional Developments and Trends, Washington, DC: Center for Strategic and International Studies (CSIS), Access Web: ww.csis.org.
Cordesman, AH. M. Kleiber (2007), Iran's military forces and warfighting capabilities: the threat in the Northern Gulf, Washington,D.C. The CSIS Press, Center for Strategic and International Studies.
Deluchi, M. A, and James, J (2008), “U.S. Military Ex-penditures to Protect the Use of Persian Gulf Oil for Motor Vehicles”, University of California, pp 12-125.
F. Gregory (2000), “Saudi Arabia: Iraq, Iran, the Regional Power Balance, and the Sectarian Question” Strategic Insights, Volume VI, Issue 2
Gasiorowski M (2000), “The Power Struggle in Iran,” Middle East Policy, Vol. VII, No. 4.
Gause, F.G (2007), “Saudi Arabia: Iraq, Iran, the Regional Power Balance, and the Sectarian Question”, Strategic Insights, Volume VI.
Guzansky, Yoel (2015), The Arab Gulf States and Reform in the Middle East: Between Iran and the “Arab Spring”, New York: Palgrave Macmillan.
Ismail, Muhammad (2015) “Iran’s Nuclear Program: Regional Implications and Possible Outcomes”, Asian Politics & Policy, Vol. 7, Number 2.
Katzenstein, P.J (1996), Cultural Norms and National Security: Police and Military in Post War Japan, Ithaca, Cornele University Press.
Mabon, Simon (2013), Saudi Arabia and Iran: Soft Power Rivalry in the Middle East, London: I.B. Tauris.
Munteanu, R (2015), “Saudi Arabia, Iran and The Geopolitical Game In Yemen”, Research & Science Today.
Parvizi Aminehو M (2007),The Greater Middle East in Global Politics, Brill Journal) ̉Prespectives on Global Development and Technology(.
Robinson, J. and R. Snyder. (1965), International Behavior: A Social-Psychological Analysis, Edited by Herbert C. Kelman, The University of  Michigan.
Suh J.J, Katzenstein P.J and Allen Carlson (eds) (2004), Rethinking Security in East Asia: Identity, Power and Efficiency, Stanford: Stanford University Press.
Wehrey, F, Kaye, D, Watkins, J, Martini, J and  Guffey R (2010) , The Middle East After the Iraq War, United States: RAND Corporation
Wehrey, Frederic (2015),”Saudi Arabia’s Anxious Autocrats”, Journal of Democracy, Volume 26, Number 2, April, National Endowment for Democracy and Johns Hopkins University Press.
Wehrey. F, Karasik. T, Nader. A, Ghez. J, Hansell. L and Guffey. R (2009), Saudi-Iranian Relations since the Fall of Saddam, Santa Monica CA: Rand Corporation.
 Wendt. Alexander (1999), Social Theory of International Politics. Cambridge University Press.
.