واکاوی اندیشه مقاومت جمهوری‌اسلامی ایران در برابر ایالات‌متحدۀ آمریکا

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم‌سیاسی گرایش مسائل ایران دانشگاه تهران

2 استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، تهران ،ایران

چکیده

تضادهای سیاسی در روابط ایران و آمریکا، موضوع موردعلاقۀ بسیاری از پژوهشگران دانشگاهی است. برخی از آن‌ها انگارۀ مقاومت در جمهوری‌اسلامی را به‌عنوان بخشی از سازوکارهای کنش راهبردی در برابر آمریکا می‌دانند. این موضع بدان معناست که سیاست در ایران، اندیشۀ مقابله با سیاست‌های تهاجمی آمریکا را بازتولید می‌کند؛ این رویکرد زیربنای مقاومت را در سیاست‌خارجی ایران شکل می‌دهد. این پژوهش، ضمن بررسیِ انتقادی تحلیل‌های رویدادمحور، ریشه‌های مقاومت مذکور را در جریانِ تکوینِ دیگریِ نوظهور به‌نام غرب جست‌وجو کند و نشان می‌دهد که منازعۀ تهران-واشینگتن، یک‌سره ساخته‌ و پرداختۀ ج.ا.ایران یا صرفاً حاصلِ رویدادهای تاریخیِ میان دو کشور نیست؛ به بیان دیگر، مقاومت جمهوری‌اسلامی در برابر آمریکا یا آن‌چه در این پژوهش، آمریکانکوهی، نامیده می‌شود، حاصل به‌ارث‌بردنِ توشه‌ای تاریخی از غرب‌نکوهیِ برخی از مؤثرترین کارگزاران و اندیشه‌گران ایرانی در دو سدۀ اخیر است. پرسش اصلی آن است که ریشه‌های تفکر انتقادی ایران نسبت به آمریکا و جهان غرب کدام است. این پژوهش نشان خواهد داد که گرچه نمی‌توان از تأثیر پیشینۀ روابط ایران و آمریکا غفلت کرد، اما برخلاف یافتۀ بسیاری از پژوهش‌ها، مقاومت ج.ا. ایران در برابر آمریکا صرفاً به‌دلیل رویدادهای تاریخی میان دو کشور شکل نگرفته‌است و این موضع‌گیری ریشه در تقابل هویتی و هستی‌شناسانه با مبانی اندیشه و هویت غرب دارد.

کلیدواژه‌ها


احمدی، حمید (1383) هویت و قومیت در ایران. در عالیخانی، علی‌اکبر (1383) هویت در ایران، تهران: پژوهشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
اسدآبادی، لطف‌الله‌خان (1304) شرح‌‌حال و آثار سید‌جمال‌الدین اسدآبادی معروف به افغانی، برلین: چاپخانۀ ایرانشهر.
اشرف، احمد (1373) هویت ایرانی. در گنجی، اکبر (1373) ایرانیان خارج از کشور، جلد دوم (سنت و تجدد) تهران: بولتن فرهنگی معاونت امور بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اشرف، احمد (1395) هویت ایرانی، از دوران باستان تا پایان پهلوی. ترجمه و تدوین حمید احمدی، تهران: نی.
افتخاری، اصغر (1383) کالبدشکافی هویت؛ مبانی، بحران‌ها و راهکارها. در عالیخانی، علی‌اکبر (1383) هویت در ایران، تهران: پژوهشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
آخوندزاده، فتحعلی (1350) مکتوبات. به‌کوشش و مقدمۀ باقر مومنی، تبریز: احیاء.
آدمیت، فریدون (1349) اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
آل‌احمد، جلال (1359) کارنامۀ سه ساله، تهران: رواق.
آل‌احمد، جلال (1385) غرب‌زدگی، قم: خرّم.
برگر، پتر و لاکمن، توماس (1387) ساخت اجتماعی واقعیت. ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
بلوم، ویلیام (1376) سرکوب امید؛ دخالت‌های نظامی آمریکا و سازمان سیا از جنگ‌جهانی دوم تا کنون. ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: البرز.
بهنام، جمشید (1396) برلنی‌ها، تهران: فرزان روز.
تقی‌زاده، سیدحسن (14شهریورماه 1289) بی‌عنوان، کاوه، شمارۀ 1، سال پنجم،  شمارۀ مسلسل 36.
تقی‌زاده، سیدحسن (آذر 1339) "أخذ تمدن خارجی؛ خطابۀ اول" یغما، سال سیزدهم، شمارۀ مسلسل 149.
خامنه‌ای، سیدعلی (11تیر1393) بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها. قابل دسترسی در <http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=26859>
خامنه‌ای، سیدعلی (14اردی‌بهشت1387) بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان شیراز. قابل دسترسی در <http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3431>
خامنه‌ای، سیدعلی (14خرداد1383) بیانات در پانزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) قابل دسترسی در <http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3233>
خامنه‌ای، سیدعلی (17تیر1383) بیانات در دیدار دانشگاهیان و اساتید دانشگاه‌های همدان. قابل دسترسی در <http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3243>
خامنه‌ای، سیدعلی (26مهر1396) بیانات در دیدار نخبگان جوان علمی. قابل دسترسی در http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=37949>>
خمینی، سیدروح‌الله (1378) صحیفۀ امام خمینی. ج 1، 2، 12 و 13، تهران: مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دانایی، محمدحسین (1392) دو برادر؛ خاطرات محمدحسین دانایی از زندگی و زمانۀ جلال و شمس آل‌احمد، تهران: اطلاعات.
داوری اردکانی (5اسفند1396) "تمنای محال" اعتماد، شمارۀ 4034، صفحۀ 14.
داوری اردکانی، رضا (1363) شمه‌ای از تاریخ غرب‌زدگی ما؛ وضع کنونی تفکر در ایران، تهران: سروش.
داوری اردکانی، رضا (1375) غرب و بحران هویت در ایران معاصر، تهران: سروش.
داوری اردکانی، رضا (1378) فرهنگ خرد و آزادی، تهران: ساقی.
داوری اردکانی، رضا (1391) سیر تجدد و علم جدید در ایران، تهران: فردایی دیگر.
دهقانی فیروزآبادی، جلال و اشراقی، علیرضا (1395)، "ارزیابی دکترین و اهداف راهبردی آمریکا در تقابل با اسلام و جمهوری اسلامی" فصلنامۀ رهیافت انقلاب اسلامی، دورۀ 10، شمارۀ 37.
سروش، عبدالکریم (1388) تفرج صنع، تهران: صراط.
سروش، عبدالکریم (1392) رازدانی و روشنفکری و دینداری، تهران: صراط.
سریع‌القلم، محمود (1383) پارادوکس هویت در ایران: تقابل لیرالیسم و اسلام. در عالیخانی، علی‌اکبر (1383) هویت در ایران، تهران: پژوهشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
سلیمی‌نبی، صادق (1385) ارمغان دمکراسی؛ جهت‌گیری سیاست‌خارجی ایالات‌متحده آمریکا در قبال جمهوری‌اسلامی (1382-1357)، تهران: نشر معارف.
شادمان، سید فخرالدین (1346) تراژدی فرنگ، تهران: کتابخانۀ طهوری.
شادمان، سید فخرالدین (1382) تسخیر تمدن فرنگی، تهران: گام نو.
شایگان، داریوش (1372) آسیا در برابر غرب، تهران: امیرکبیر.
شایگان، داریوش (1374) زیر آسمان‌های جهان؛ گفت‌وگوی رامین جهانبگلو با داریوش شایگان. ترجمۀ نازی عظیما، تهران فرزان روز.
شایگان، داریوش (1380) افسون‌زدگی جدید؛ هویت چهل‌تکه و تفکر سیّار. ترجمۀ فاطمه ولیانی، تهران: فرزان روز.
شایگان، داریوش (خرداد1373) ایدئولوژیک‌شدن سنت. ترجمۀ مهرداد مهربان، کیان، سال چهارم شمارۀ 19، خرداد 1373، ص 9-19.
شریعتی، علی (1380الف) بازگشت؛ مجموعه‌آثار ج 4، تهران: الهام.
شریعتی، علی (1380ب) چه باید کرد؟؛ مجموعه‌آثار، ج 20، تهران: قلم.
شریعتی، علی (1380د) ویژگی‌های قرون جدید؛ مجموعه‌آثار، ج 31، تهران: چاپخش.
شریعتی، علی (1381ب) بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی؛ مجموعه‌آثار، ج27، تهران: الهام.
شریعتی، علی (1382) علی (ع)؛ مجموعه‌آثار، ج 26، تهران: آمون.
طباطبایی، فاطمه (1390) اقلیم خاطرات، تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب‌اسلامی.
فتح، زیگرید (1388)، آمریکاستیزی در جهان اسلام. ترجمۀ حسن سعیدکلاهی و احمد تقی‌زاده، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
فردید، سیداحمد (1381) دیدار فرّهی و فتوحات آخرالزمان. به‌کوشش محمد مددپور، تهران: موسسۀ فرهنگی پژوهشی چاپ‌ و نشر نظر.
فردید، سیداحمد (1396) غرب و غرب‌زدگی، تهران: فرنو.
کچوئیان، حسین (1384) تطورات گفتمان‌‌های هویتی ایران، تهران: نی.
کرمانی، میرزاعبدالحسین‌خان (1285) آیینۀ سکندری. به‌کوشش میرزاجهانگیرخان شیرازی، تهران: بی‌نا.
کرمانی، میرزاعبدالحسین‌خان (2000) سه مکتوب. به‌کوشش و ویرایش بهرام چوبینه، اِسِن: نیما.
کینزر، استفن (1390) براندازی؛ روایت یک قرن عملیاتِ تغییر رژیم توسط آمریکا، از هاوایی تا عراق. ترجمۀ محمدحسین آهویی، تهران: ثالث.
گریفیتس، مارتین و دیگران (1394) هشت مقاله دربارۀ آمریکاستیزی. ترجمۀ محمدشمس‌الدین عبداللهی‌نژاد، تهران: علم.
متقی، سمیرا «اقتصاد سیاسی بین‌الملل از سرمایه‌داری و کمونیسم تا انقلاب اسلامی» فصلنامۀ رهیافت انقلاب اسلامی، دورۀ 10، شمارۀ 36، پاییز 1395.
مستشارالدوله، یوسف‌بن‌کاظم (1392) یک کلمه، تهران: بال.
مظفرپور، نعمت‌الله (1386) رویارویی آرمانشهرگرایان، تهران: انتشارات علمی‌وفرهنگی.
معلوف، امین (1389) هویت‌های مرگبار. ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: نی.
منصوری، جواد (1390) چالش‌های ایران و آمریکا، تهران: مرکز اسناد انقلاب‌اسلامی.
موسویان، سیدحسین (1394) ایران و آمریکا؛ گذشتۀ شکست‌خورده و مسیر آشتی، تهران: تیسا.
میرزاملکم‌خان (1327) مجموعه‌آثار میرزاملکم‌خان. به‌کوشش و مقدمۀ محمد محیط طباطبایی، تهران: علمی.
میرزاملکم‌خان (2535 شاهنشاهی) روزنامۀ قانون. به‌کوشش و مقدمۀ هما ناطق، تهران: امیرکبیر.
میرسپاسی، علی (1393) تأملی در مدرنیتۀ ایرانی؛ بحثی دربارۀ گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران. ترجمۀ جلال توکلیان، تهران: طرح نو.
نوزانی، بهرام (1383) الگوهای رفتاری ایالات‌متحده در رویارویی با جمهوری‌اسلامی ایران (1380-1357)، تهران: مرکز اسناد انقلاب‌اسلامی.
واثقی، صدر (1353) سیدجمال‌الدین حسینی؛ پایه‌گذار نهضت‌های اسلامی، تهران: پیام.
Beeman, William O. (2008) The “Great Satan” vs. the “Mad Mullas”: How the United States and Iran Demonize Each Other (Chicago: university of Chicago press)
Maleki, Abbas and Tirman, John (Eds) (2014) U.S.-Iran Misperceptions; a Dialogue, London: Blomsbury Academic.
Rubinstein, Alvin Z. and Smith, Donald E. (May, 1988) ‘Anti-Americanism in the Third World’ the Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 497, Anti-Americanism: Origins and Context, pp. 35-45
Sang-Hun, Choe and Landler, Mark (2018/03/06) "North Korea Signals Willingness to ‘Denuclearize,’ South Says". available on: https://www.nytimes.com/2018/03/06/world/asia/north-korea-south-nuclear-weapons.html