تحلیل رابطه سیاست خارجی وتوسعه اقتصادی: مقایسه دولت‌های خاتمی، احمدی نژاد و روحانی(1376-1396)

نویسندگان

1 دانشیار روابط بین الملل، گروه علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان

2 دانشجو دکتری روابط بین الملل دانشگاه اصفهان

چکیده

این مقاله تلاش دارد تا تأثیر جهت گیری سیاست خارجی را بر توسعه اقتصادی مورد بررسی قرار دهد. براین اساس سئوالی که مطرح می‌شود این است که نفس جهت‌گیری هر گفتمان در سیاست خارجی به چه صورت بر توسعه اقتصادی ایران تأثیرگذاشته است؟ فرضیه اصلی این پژوهش آن است که شاخصه‌های اقتصاد ایران همچون سرمایه گذاری مستقیم خارجی، رشد تولید ناخالص داخلی و صادرات و واردات غیرنفتی در دولت‌های خاتمی، احمدی نژاد و روحانی تحت تأثیر نوع جهت گیری سیاست خارجی آنها بوده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد صرف نظر از عناصر ثابت در سیاست خارجی ایران، سایر اقدامات سیاست خارجی ایران را می‌توان در چارچوب گفتمان‌های حاکم بر هر دولت ارزیابی کرد. هریک از این گفتمان‌ها؛ در چارچوب عناصر ثابت و ساختاری سیاست خارجی ایران، شیوه خاص خود برای تعامل با دنیا را برگزیدند که تأثیرات خاص خود را بر روند توسعه اقتصادی ایران داشته است. بدین ترتیب که شاخصه‌های مذکور در دوره خاتمی روند مثبت و در دوره احمدی نژاد روندی منفی و در دوره روحانی تحت تأثیر اجرایی نشدن برجام توسط غرب روندی نوسانی را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


انواری هادی(1390) تفاوت درآمدهای نفتی 3 دولت سازندگی، اصلاحات و اصولگرا، در: http://www.magiran.com/
کارنامه اشتغالزایی 11 سال اخیر درترازوی نقد(1396) در: http://article.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=15166
عیوضی محمدرحیم(1387) تحلیلی بر سیاست خارجی آقای دکتر محمود احمدی نژاد، فصلنامه راهبرد، شماره 14.
سیدجلالالدین دهقانی فیروزآبادی(1393)، گفتمان اعتدال‌گرایی در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و هشتم، شماره، 1بهار، 1393صص 1-39.
محنت­فر، یوسف، خاکپور، حسین(1384)، ارزیابی میزان صادرات غیر نفتی و اثر آن بر رشد اقتصادی در ایران: یک تحلیل تجربی (1383-1355)، مجله اقتصادی، سال پنجم، شماره 51 و 52، صقحات 112-91
ازغندی، علیرضا. (1381)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر قومس.
دانش نیا فرهاد(1391) دیپلماسی اقتصادی وسیاست خارجی توسعه گرا؛ ابزارهای موفقیت راهبرد توسعه‌ای ج.ا.ا. در اقتصادجهانی، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 3، شماره 9، بهار، صفحه 67-86.
-دیانت، محسن، نجات پور، مجید(1396)، «توسعه از دیدگاه جریان اسلامگرای شریعتمدار پس از انقلاب اسلامی»، فصلنامه علمی-پژوهشی رهیافت انقلاب اسلامی، سال یازدهم، شماره 41، صفحه 155-133.
دبیر خانه شورای اطلاع رسانی دولت شهریور (1395) محورهای پیشنهادی سخنرانی وزراء در سفر به مراکز استان‌ها به مناسبت بزرگداشت هفته دولت، ارائه شده از سوی معاونت سیاسی دفتر رئیس جمهور.
دهقانی فیروز آبادی، سید جلال. (1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت
واعظی حسن، روحانی حسن، (1386)در کتاب «اجلاس ملی چشم انداز بیست‌ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه‌گرا»، مرکز تحقیقات استراتژیک.
ترابی، طاهره(1389)، تنش زدایی نامتوازن در سیاست خارجی ایران 88-1367، فصلنامه ژئوپلتیک، شماره 3، پیاپی 19، 120-102
محمدی منوچهر، مولانا، حمید(1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره احمدی نژاد، تهران، نشر دادگستر
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال الدین(1393)، گفتمان اعتدال گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامهسیاستخارجی، سال بیست و هشتم، شماره 1، 39-1.
رضائی، علیرضا، ترابی، قاسم(1392)، سیاستخارجیدولتحسنروحانی، تعاملسازندهدرچارچوبدولتتوسعهگرا، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی دانشگاه آزاد شهرضا، شماره پانزدهم، 161-131.
-حاجیلو، محمدحسین(1396)، « بررسی تطبیقی سیاست دولت های پس از جنگ تحمیلی در شاخصه های خصوصی سازی و ادغام در اقتصاد جهانی (مطالعه موردی دولتهای خاتمی و احمدی)،رهیافت انقلاب اسلامی، شماره 41، صفحه 114-97.
حاتمی، عباس(1387)، «دولت و اقتصاد در ایران پس از انقلاب: تأثیر سیاست‌های بازتوزیعی بر جدال­های هرمنوتیکی، طبقاتی و پیدایش دولت غیریکپارچه در ایران»، فصلنامه سیاست، دوره 38، شماره 2، 117-89
حاجی یوسفی، امیر محمد(1376)، «رانت، دولت رانتیر و رانتیریسم» اطلاعاتسیاسیاقتصادی، شماره 125و126، بهمن و اسفند
دین پرست صالح، فائزه، ساعی، علی(1391)، « دولت رانتیر و سیاست­گذاری توسعه، تحلیل موانع توسعه اقتصاد ملی ایران (1384-1368)»، جامعه شناسی تاریخی، دوره 4، شماره 2، 86-47.
موثقی، سید احمد (1385)، نوسازیواصلاحاتدرایران، تهران، انتشارات قومس.
شیرزادی، رضا(1389)، « برنامه­های توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی»، نشریه علوم سیاسی، شماره 11، 43-29
سلامت بخش، فرزانه، (1396) دولت دهم با وجود بالاترین درآمد نفتی، 2 سال رشد اقتصادی منفی را برای کشور رقم زد، در : http://www.irna.ir/fa/News/82513110
ستاری، محمد(1396) دولت یازدهم و 179 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی، در: http://www.irna.ir/fa/News/82517971
پژویان، جمشید(1388)مقایسه و تحلیل عملکرد اقتصادی دولت‌های بعد از انقلاب، در: http://www.tebyan.net/
عملکرد دولت هاشمی ناامیدکننده است(1392)در: http://www.jahannews.com/fa/doc/news/287868
کالبدشکافی اقتصاد ایران در سه دهه اخیر(1389) در:
http://donya-e-eqtesad.com/news/64326
واعظی محمود، جنتی علی، کرباسیان مسعود(1393) راهبرد سیاست خارجی برای ارتقای جایگاه اقتصادی ج.ا.ا. در شرایط جدید بین المللی، چاپ اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران.
آمار شگفت‌انگیز تجارت در دولت‌ روحانی و احمدی‌نژاد، 11 /11/ 1394، https://www.isna.ir/news/94111106684/
[1] -دولت روحانی با تجارت چه کرد؟ 10/11/1395، http://www.entekhab.ir/fa/news/320246/
کارنامه۳دولت در مواجهه با بیکاری/چه سالی رکورددار نرخ بیکاری بود؟(1396) در: http://www.mehrnews.com/
شاغلان ٦٠دقیقـه‌ای؛ میراث دولت احمدی‌نژاد (1395) در:
http://donya-e-eqtesad.com/SiteKhan/1118343
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلالالدین(1393) گفتمان اعتدالگرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و هشتم، شماره، 1بهار.
محمد نیا، مهدی(1393) بررسی تطبیقی سیاست خارجی دولت‌های اصول گرا و اعتدال، فصلنامه سیاست پژوهی، دوره، 2شماره، 1بهار 175-204 .
حسن پور، یوسف(1384)، اقتصاد و بازرگانی ایران: بررسی تجارت غیر نفتی ایران با کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی، مجله بررسی‌های بازرگانی، شماره 16، صفحات 15-3.
حسن‌پور، یوسف(1383)، عملکرد بازرگانی‌ ایران‌ با کشورهای‌ عضو سازمان کنفرانس‌ اسلامی، موسسه‌ مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
محنت فر، یوسف، خاکپور، حسین(1384)، ارزیابیمیزانصادراتغیرنفتیواثرآنبررشداقتصادیدرایران: یک تحلیل تجربی(1383-1355)، مجله اقتصادی، سال پنجم، شماره 52 و 51، صفحات 112-91.
دبیرخانه اطلاع رسانی دولت، (1395) سه سال با تدبیر و امید، ارائه شده از سوی معاونت سیاسی دفتر رئیس جمهور.
مرکز آمار ایران، (1396) قابل دسترسی در: https://www.amar.org.ir
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، (1395)، قابل دسترسی در: http://otaghiranonline.ir/news/
بانک مرکزی ایران، (1395)، قابل دسترسی در:
http://www.cbi.ir/showitem/16062.aspx
روزنامه ایران، (1395)، قابل دسترسی در: http://www.iran-newspaper.com/Newspaper/
جانباز، دیان و جعفری، علی اکبر(1395) تنوع گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و وجوه دیپلماسی نوین هسته ای، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شماره، 16بهار.
Aslı Bâli (2016) The US and the Iranian Nuclear Impasse, at: http://www.merip. org/mer/mer241/us-iranian-nuclear-impasse
wAverage annual OPEC crude oil price from 1960 to 2017 (in U.S. dollars per barrel), (2017) at: https://www.statista.com/statistics/262858/change-in-opec-crude-oil-prices-since-1960/
Khatami Mohammad (2016) at: https://ipfs.io/ipfs/
Arghavani Pirsalami,Fariborz(2013)Third Worldism and Ahmadinejad's Foreign Policy Iranian Review of Foreign Affairs, Vol. 4, No. 2, pp. 81-109
Iran's MP Pushes for Facilitating FDI in Oil, Gas Sectors(2016), at: https://financialtribune.com/
Iran Economics (Tehran), July/August 2001.
Iran Growth Rate Chart in World Bank (2017), at:https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.
Hyman Gerald (2010) Foreign Policy and Development,Structure, Process, Policy, and the Drip-by-Drip Erosion of USAID, Center for Strategic and International Studies (CSIS)
EVANS, PETER.2004. ““Development as Institutional Change: The Pitfalls of Monocropping and
Potentials of Deliberation,” 2004 Studies in Comparative InternationalDevelopment. 38(4) [Winter]: 30‐53.
Modelski George (1962)A Theory of Foreign Policy, London,Praeger for the Center of International Studies, Princeton University.
Siddiqi, Ahmad(2001)Khatami and the Search for Reform in Iran, at:https://web.stanford. edu/group/sjir/6.1.04_siddiqi.html
Risk Advisory's Security Intelligence & Analysis Service,Iran | President Rouhani struggling to achieve FDI targets, https://www.riskadvisory.com/news/
Smith,Steve, Hadfield, Amelia, Dunne, Tim(2016), Foreign Policy: Theories, Actors, Cases, Oxford University Press,
Soltani, Fakhreddin & Reza Ekhtiari Amiri, (2010), “Foreign Policy of Iran after Islamic Revolution”, Journal of Politics and Law, Vol.3, No.2, September: 199-206.
Steve Smith,Amelia Hadfield,Tim Dunne(2015)Foreign Policy: Theories, Actors, Cases,Oxford University Press.
Stuck on the axis of evil?(2003)http://www.economist.com/
UNDP, Human Development Report 2001 (New York: UNDP, 2001).
Fakhreddin soltani, Foreign Policy of Iran after Islamic Revolution , Journal of Politics and Law vol,3,No.2;September 2010
CBI, 2008. The first edition of the Central Bank of Iran time series economic database. Available at: ttp://tsd.cbi.ir/IntTSD/
Baeidi, H. (2005). Nuclear Policy of Khatami. Foreign policy (1), 16.
Jafari, A. h. (2004). Reasons of Europe Concerns about Iran Nuclear Program. Attitudes and Analysis (186), 14.