گستره ولایت فقها در اندیشه و عمل سیاسی محقق کرکی

نویسندگان

1 دانشیار علوم سیاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

موضوع گستره ولایت فقها از دیرباز موردتوجه فقهای امامیه بوده و به‌ویژه با برقراری حکومت ولایت فقیه در دوره جمهوری اسلامی، این سؤال بیش از پیش موردتوجه قرار گرفته است. این تحقیق تلاش دارد تا پاسخ این سؤال را از طریق اندیشه و عمل سیاسی یکی از فقیهان تراز اول عصرصفوی که در دوره‌هایی منصب سیاسی نیز داشته، بیابد. سؤال محوری تحقیق عبارت است از «گستره ولایت فقها در اندیشه و عمل سیاسی محقق کرکی، شامل چه مواردی است؟»، ابتدا همه شئون ولایت عامه فقیه از جمله مرجعیت‌دینی، صلاحیت‌قضائی و زعامت‌سیاسی، و سپس شئون مختلف ولایت خاصه فقیه دسته‌بندی و کدگذاری شد. ارائه این مدل، باعث می‌شود تا سایر پژوهشگران نیز بتوانند با استفاده از همین الگو، اندیشه و عمل سیاسی سایر فقها را ارزیابی نمایند. نتایج نشان می دهد: در اندیشه سیاسی محقق کرکی همه اقسام ولایت خاصه، و همچنین از شئون ولایت عامه فقیه، و شأن زعامت سیاسی نیز در محدوده اقامه نماز جمعه و اخذ خراج وجود دارد. در عمل سیاسی محقق کرکی، اعتقاد به حداکثری بودن گستره ولایت فقها در حیطه عمل سیاسی دارد. نوآوری پژوهش در تبیین همه ابعاد اندیشه و عمل سیاسی محقق کرکی در حوزه گستره اختیارات فقیه با استناد به منابع فقهی دست اول از ایشان است. روش تحقیق در این مقاله، از نوع تحلیل محتوا است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
آملی، محمدتقی (1413ق)، المکاسب و البیع؛ تقریرات درس آیه الله میرزا محمدحسین نائینی. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
برجی، یعقوبعلی (1385)، ولایت فقیه در اندیشه فقیهان. تهران: سمت، چاپ اول.
جعفر پیشه فرد، مصطفی (1380)، پیشینه نظریه ولایت فقیه. قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، چاپ اول.
جعفر پیشه فرد، مصطفی (1381)، چالش‌های فکری نظریه ولایت فقیه. قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.
جعفریان، رسول (1387)، نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی. تهران: نشر علم، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت. قم: مرکز نشر إسراء، چاپ چهاردهم.
جوان آراسته، حسین (1392)، مبانی حکومت اسلامی. قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ هشتم.
جهان بزرگی، احمد (1381)، درآمدی بر تحوّل نظریه دولت در اسلام. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول.
حسینی زاده، سیدمحمدعلی (1380)، «محقق کرکی و دولت صفوی»، فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. دوره بهار، شماره13.
حسینی زاده، سیدمحمدعلی (1380)، اندیشه سیاسی محقق کرکی. قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.
حلی(علامه حلی)، حسن ابن یوسف(1413ق)، مختلف الشیعه. قم: مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ اول.
خمینی، روح الله (1390)، ولایت فقیه؛ حکومت اسلامی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ بیست و سوم.
درستی، احمد (1391)، دگرگونی ساخت دولت در ایران پیش مدرن. تهران: نشر میزان، چاپ اول.
کرکی(محقق ثانی)، علی ابن حسین (1408ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل بیت لإحیاء التراث، چاپ اول.
کرکی(محقق ثانی)، علی ابن حسین (1409ق)، رسائل الکرکی. قم: مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، چاپ اول.
کرکی(محقق ثانی)، علی ابن حسین، قاطعه اللجاج فی تحقیق حل‌ الخراج-خراجیه. نسخه خطی در دانشگاه امام صادق(ع).
لک زایی، نجف (1386)، چالش سیاست دینی و نظم سلطانی با تأکید بر اندیشه و عمل سیاسی علمای شیعه در عصر صفویه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
مزینانی، محمدصادق (1393)، ولایت فقیه در اندیشه و عمل آخوند خراسانی. قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.
مفید(شیخ مفید)، محمد ابن محمد ابن نعمان (1410ق)، المقنعه. قم: مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ دوم.
نراقی، احمد ابن محمد مهدی (1417ق)، عوائد الأیام. مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول.2010